Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu
Onthaal    >    Nieuws    >    Alle nieuwsberichten

The Metropolitan Museum of Art geeft oorkonde uit 1176 terug aan het Rijksarchief

Texte petit  Texte normal  Texte grand
26/01/2023 - Onderzoek - Aanwinsten - Evenementen - Rijksarchief te Brugge - Algemeen Rijksarchief

Op donderdag 26 januari 2023 werd een charter van Filips van de Elzas, graaf van Vlaanderen, dat werd bewaard in de benedictijnenabdij van Mesen in West-Vlaanderen en aan het begin van de Eerste Wereldoorlog verdween, officieel overgedragen aan het Rijksarchief. Het stuk dook in december 2016 op in het Metropolitan Museum of Art van New York City (The Met). Begin 2020 werd met The Met overeengekomen om dit kostbare document, dat deel uitmaakt van het Belgisch cultureel erfgoed, terug te geven aan België. 

De Belgische mediëvist Jean-François Nieus (FNRS-onderzoeker, UNamur) en zegeldeskundige Samuel Mathot verwittigden in 2016 het Rijksarchief dat een oorkonde die in 1176 door graaf van Vlaanderen Filips van de Elzas werd geschonken aan de abdij van Mesen zich waarschijnlijk in de collecties van The Met bevond. Het Rijksarchief nam daarop contact op met het vermaarde museum. Na grondig onderzoek bleek dat het stuk wel degelijk deel uitmaakte van het archief van de abdij van Mesen. En aangezien de oorkonde toebehoort aan het openbaar domein steunde The Met de terugkeer ervan naar België. De Belgische consul-generaal in New York nam de middeleeuwse akte in ontvangst zodat ze weer onder de bescherming van de Belgische Staat kwam.

Na de officiële overhandiging aan het Rijksarchief door de curator van het Department of Arms and Armor van The Met, Pierre Terjanian, georganiseerd in het Egmontpaleis in Brussel in aanwezigheid van de minister van Buitenlandse Zaken, Europese Zaken en Buitenlandse Handel, en de federale culturele instellingen, Hadja Lahbib; de staatssecretaris voor Relance en Strategische Investeringen, belast met Wetenschapsbeleid, Thomas Dermine; de Amerikaanse ambassadeur in België, Michael M. Adler; en de algemeen rijksarchivaris, Karel Velle, gaat het charter definitief naar het Rijksarchief Brugge.

Mediëvisten zijn zeer goed op de hoogte van de vele wendingen in de saga van de oorkonde van de abdij van Mesen. Deze abdij in de regio Ieper werd in 1060 gesticht door Boudewijn V, graaf van Vlaanderen, en zijn echtgenote Adela, kleindochter van Hugo Capet. De abdij was door de eeuwen heen rijkelijk voorzien van gronden en rechten. Die voordelen waren vaak toegekend via plechtige akten op perkament met het zegel van de graven van Vlaanderen, hun entourage of andere hoogwaardigheidsbekleders.

In 1776 werd de abdij door Maria-Theresia van Oostenrijk geseculariseerd en omgevormd tot een militaire inrichting. Het patrimonium van de abdij, waaronder een van de rijkste oorkondenschatten uit de omgeving, werd dus eigendom van de Staat.  

Iedereen weet hoe zwaar de regio Ieper, haar bevolking en haar erfgoed te lijden hadden onder de Eerste Wereldoorlog. Naast honderdduizenden gewonde en gedode militairen en burgers waren er vernielingen en plunderingen zonder voorgaande. In die oorlogscontext werd de abdij totaal vernield en gingen haar bezittingen verloren of geraakten ze verspreid.  

De afgelopen decennia doken een aantal akten echter op in privécollecties en bij openbare verkopen die werden georganiseerd door vermaarde veilinghuizen uit alle hoeken van Europa. Daarbij werden soms extreem hoge bedragen op tafel gelegd. Van zodra het Rijksarchief wordt verwittigd over dit soort transacties stelt de instelling alles in het werk om die stukken, die als onvervreemdbare staatsschatten gelden, terug te krijgen. Hun statuut van onvervreemdbaarheid verjaart immers niet.

Belgische mediëvisten verwittigden het Rijksarchief in 2016 dat een oorkonde die in 1176 door graaf van Vlaanderen Filips van de Elzas werd geschonken aan de abdij van Mesen zich waarschijnlijk in de collecties van The Metropolitan Museum of Art van New York bevond. Het Rijksarchief nam daarop contact met het vermaarde The Met. The Met verwierf de oorkonde in 1923 te goeder trouw als een schenking van Bashford Dean, de Curator of Arms and Armor van het museum. Dean kocht de oorkonde van een niet-geregistreerde bron in Europa en wenste ze te schenken omdat het zegel een zeldzame voorstelling gaf van vroegmiddeleeuwse Europese wapenuitrusting.

Uit een grondig onderzoek bij The Met en wederzijdse contacten bleek dat het stuk wel degelijk deel uitmaakte van het archief van de abdij van Mesen voordat deze in Wereldoorlog I werd vernietigd. The Met nam daarop de grootmoedige beslissing om het waardevolle stuk, dat in 1923 aan het museum was geschonken en er sindsdien zorgvuldig werd bewaard, kosteloos aan België over te dragen. 

Dankzij de efficiënte hulp van de FOD Buitenlandse Zaken nam onze diplomatieke vertegenwoordiger in de Verenigde Staten de middeleeuwse akte in ontvangst zodat ze weer onder de bescherming van de Belgische Staat kwam.  

Nu de akte weer terug aan deze zijde van de Atlantische Oceaan is, zal ze opnieuw deel gaan uitmaken van de oorkondenschat van Mesen die wordt bewaard in het Rijksarchief Brugge, de vestiging van het Rijksarchief die bij wet belast is met de bewaring van het overheidsarchief dat door de Belgische Staat en zijn rechtsvoorgangers werd gevormd of verworven op het grondgebied van de provincie West-Vlaanderen.

Hadja Lahbib, minister van Buitenlandse Zaken, Europese Zaken en Buitenlandse Handel, en de federale culturele instellingen, gastvrouw van de ceremonie rond de teruggave: "Allereerst wil ik de onderzoekers en archivarissen aan beide zijden van de Atlantische Oceaan bedanken voor hun uitzonderlijke werk. Dit charter, dat een bewogen reis door de geschiedenis maakte, is een belangrijk deel van ons erfgoed. We zijn blij dat het terug is in België. Deze teruggave illustreert en versterkt ook de vriendschapsbanden die wij met de Verenigde Staten onderhouden."

Thomas Dermine, staatssecretaris voor Relance en Strategische Investeringen, belast met Wetenschapsbeleid: "De terugkeer van deze oorkonde door samenwerking met Amerikaanse collega's laat zien hoe ons erfgoed de banden tussen gemeenschappen en landen kan versterken. Ik ben de archivarissen van het Rijksarchief zeer erkentelijk voor hun grote deskundigheid op dit gebied.”

The Metropolitan Museum of Art: “The Met is verheugd dat deze belangrijke oorkonde van Filips van de Elzas kan worden teruggegeven aan België, met de hulp van de consul-generaal en het Rijksarchief Brugge, en we kijken uit naar een voortzetting van onze langdurige relatie van samenwerking met collega’s en wetenschappelijke instellingen in België.”

Karel Velle, algemeen rijksarchivaris: “Het is een lang proces geweest, maar we zijn verheugd dat de oorkonde van Philips van de Elzas terugkeert naar België. Een groot deel van de archieven van de abdij van Mesen is nog steeds zoek. We hopen dat het nieuws van deze teruggave kan bijdragen aan het lokaliseren van deze verdwenen archieven."

Lees meer

In de media

Lees meer
www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement