De oorsprong van het individuele vreemdelingendossier situeert zich in 1839, toen de Openbare Veiligheid werd belast met de controle van alle 'vreemdelingen' op Belgisch grondgebied. Aangezien voor elke inwijkeling een dossier werd aangelegd, vormen ze een bron van informatie over diverse migrantengemeenschappen (Italianen, Spanjaarden, Grieken, Marokkanen, Turken, ...). De dossiers worden in de leeszaal van het Algemeen Rijksarchief heel regelmatig geraadpleegd, door een gevarieerd publiek: familieleden van de migranten in kwestie, historici, amateuronderzoekers, genealogen, enz.

De individuele dossiers van de vreemdelingenpolitie bieden tal van onderzoeksmogelijkheden: analyse van individuele en collectieve migratiebewegingen en van migratie als strategie voor sociale promotie; studie van de gevolgen van migratie voor economische sectoren zoals bv. de diamantindustrie; studie van de relatie tussen migranten en criminaliteit; analyse van de politieke en syndicale activiteiten van migranten. Meer algemeen laten de dossiers toe het dagelijks functioneren van de dienst Vreemdelingenpolitie beter te begrijpen, evenals het ontvangstbeleid voor migranten.

Pareltjes tussen de meer dan twee miljoen dossiers zijn onder meer het dossier van Victor Hugo; briefwisseling van Scotland Yard uit 1871, vergezeld van een foto van zakkenrollers; een ‘nomadenkaart’ uit 1942; of het dossier van de Chinese kunstenaar Zhang Chongron, die het personage van Tsjang in Kuifje's "De Blauwe Lotus" inspireerde.

Op 26 maart 2009 organiseerde het Algemeen Rijksarchief een studiedag gewijd aan de Individuele dossiers van de Vreemdelingenpolitie. Van maart tot september 2009 liep in het Algemeen Rijksarchief de tentoonstelling ‘Grensgevallen: de vreemdelingenadministratie in België (1832-1952)’.

Zoekwijzer

In het kader van de tentoonstelling en studiedag in 2009 werd een zoekwijzer over de vreemdelingendossiers gepubliceerd: De individuele vreemdelingendossiers afkomstig van de Openbare Veiligheid (Vreemdelingenpolitie) (1835-1943). Deze 17 pagina’s tellende zoekwijzer wil je oriënteren in de massa dossiers door achtereenvolgens stil te staan bij hun historische achtergrond, aanleg en samenstelling, bewaring en informatiewaarde. Tenslotte worden ook een aantal concrete zoekmethodes en aanwijzingen naar verwant bronnenmateriaal meegegeven.

Je kan de zoekwijzer gratis downloaden via de webshop van het Rijksarchief of in papieren vorm verkrijgen in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief (€ 2,00).

De vreemdelingendossiers gaan digitaal

Databank met dossiers van 1830 tot 1890

Het Algemeen Rijksarchief bewaart circa 80.000 vreemdelingendossiers die de Vreemdelingenpolitie tussen 1830 en 1890 opende. De fiches die toegang bieden tot deze dossiers zijn dankzij het BRAIN-onderzoeksproject IMMIBEL doorzoekbaar via de zoekrobot van het Rijksarchief. Online raadpleging van de fiches, die toegang geven tot 151.857 namen, betekent een grote stap vooruit voor onderzoekers die over migratiegeschiedenis werken, maar ook voor mensen die op zoek zijn naar ontbrekende puzzelstukjes in hun familiegeschiedenis.

• Lees meer over deze databank
• Raadpleeg de databank

Alfabetische en numerieke overzichten

Je vindt online een niet-exhaustief overzicht van de individuele dossiers van de Vreemdelingenpolitie.

• Individuele dossiers geopend tussen 1835 en 1912 (dossiernummers 1-999.999).
  • Dossier Victor Hugo (474 digitale beelden)
  • Dossier Karl Marx (85 digitale beelden)
• Individuele dossiers geopend tussen 1913 en 1930 (dossiers nrs. 1.000.000-1.668.399). 
• Individuele dossiers geopend tussen 1931 en 1943 (dossiernummers A 1 - A 419.999).

Digitalisering van de dossiers van personen van joodse origine 

In 2008 ging de Kazerne Dossin (Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten) in Mechelen van start met de digitalisering van duizenden individuele vreemdelingendossiers afkomstig van de voormalige Vreemdelingenpolitie. Dit project omvatte de dossiers over personen van joodse origine die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vervolgd of gedeporteerd. Ongeveer 26.000 dossiers van gedeporteerden werden gedigitaliseerd, goed voor meer dan 600.000 gedigitaliseerde documenten. De digitale beelden werden geïntegreerd in de zoekrobot van het Rijksarchief. Dossiers met een nummer lager dan 1 miljoen zijn vrij toegankelijk. Dossiers met een hoger nummer zijn enkel toegankelijk mits ondertekening van een onderzoeksverklaring. 

Sinds begin 2023 zijn ruim 3.000 gedigitaliseerde naoorlogse vluchtelingendossiers uit het Algemeen Rijksarchief raadpleegbaar via de website van Arolsen Archives, onze partnerorganisatie in Duitsland die de digitalisering verzorgde. De dossiers handelen voornamelijk over mensen van joodse origine die na de oorlog een (meestal tijdelijk) onderkomen in ons land vonden.

Hoe zoeken ... in 7 km vreemdelingendossiers?

• Ontdek het in deze video!
• Raadplegingsvoorwaarden:
  • Dossiers die meer dan 100 jaar geleden zijn geopend (= +/- tot en met dossiernummer 1.200.000) kunnen vrij op papier worden geraadpleegd in de leeszaal van het Algemeen Rijksarchief.
  • De gedigitaliseerde dossiers van de Vreemdelingenpolitie van personen die bij deportatie zijn omgekomen, zijn digitaal toegankelijk in alle leeszalen van het Rijksarchief. 
  • Raadpleging van dossiers van minder dan 100 jaar oud is onder bepaalde voorwaarden mogelijk. Bezorg ons daarvoor een onderzoeksverklaring, vergezeld van het bewijs van overlijden van de persoon die minder dan 100 jaar geleden is geboren.
• Aanvraag van reproducties:
  • Als je een kopie van het persoonlijke dossier van bv. je grootvader wil, kan je een reproductie bestellen. Klik hier voor meer info. 
  • Je kan ook kopieën aanvragen in de leeszaal van het Algemeen Rijksarchief, volgens de tarieven van het Rijksarchief. 

Intrigerende voorbeelden

• Vreemdelingendossier van een Italiaanse familie die zich in Ransart kwam vestigen (Facebook)
• In de voetsporen van Victor Hugo (website)
• In de voetsporen van Victor Hugo (Facebook)
• In de voetsporen van Albert Einstein (Facebook)
• In de voetsporen van Zhang Chongron (Facebook)
• In de voetsporen van Joseph Roth (Facebook)
• In de voetsporen van Karl Marx (YouTube)
• In de voetsporen van Joseph Karoli en Elisabeth Warsha (Facebook)

Nog 10 km archief bij de Dienst Vreemdelingenzaken

In het gebouw van de Dienst Vreemdelingenzaken liggen nog eens 2,5 miljoen papieren dossiers opgeslagen, goed voor ruim 10 strekkende kilometer. Het Rijksarchief is voorstander van een integrale bewaring van de dossiers in kwestie. Keerzijde van de medaille: het prijskaartje dat hangt aan de opslag van deze dossiers, zoals bv. bouw en inrichting van nieuwe lokalen, aanwerving van bijkomend personeel voor verwerking van de informatie enzovoort.

Raadpleeg ook eens

• de gemeentearchieven die in verschillende Rijksarchieven worden bewaard. Ook daarin zijn vaak gegevens met betrekking tot immigratie terug te vinden.
• VERVAECK S., Inventaire des archives du Ministère de la Justice, Administration de la Sûreté Publique (Police des Etrangers). Dossiers généraux (Régime français-1914) 1930-1960, publicatie nr. 307, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 1968.
• Plisnier F., Inventaire des archives du Ministère de la Justice, Administration de la Sûreté publique (Police des Etrangers), Dossiers généraux: deuxième versement 1930-1960 [1814-1986], publicatie nr. 4688, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2008.

Update pagina: 6 februari 2023