Op het einde van zijn leven schreef de Hasseltse augustijnermonnik Johannes Mantelius (1599-1676) een geschiedenis van het graafschap Loon. Met dit werk zette de monnik niet alleen een eerste stap in de Loonse geschiedschrijving, maar bevestigde hij ook de eigen identiteit van het graafschap. Vele eeuwen later doctoreerde archivaris Johan Van der Eycken met een proefschrift over edelen in het graafschap Loon, dat in herwerkte versie nu verschenen is in onze reeks Studies in Belgian History.
De eigenheid van het graafschap Loon, die Mantelius in de 17de eeuw aantrof, was geen recente verwezenlijking, maar een gevolg van eeuwenlange ontwikkelingen binnen een bepaalde geografische, economische, politieke en institutionele context, die deels veroorzaakt werden door toevallige factoren, maar ook het gevolg waren van strategische keuzes, gemaakt door de heersende elite. Het is deze elite die het voorwerp uitmaakt van “Ridders aan de Maas”.
Bij het gebruik van het woord ‘adel’ lijkt het voor iedereen duidelijk over wie er gesproken wordt. Nader onderzoek doet de onzekerheden echter toenemen. Wie mag tot de adel gerekend worden en wie niet? Dat dit probleem niet enkel het huidige historisch onderzoek parten speelt, maar ook tijdgenoten, blijkt uit allerhande getuigenissen. De Italiaanse humanist Poggio Bracciolini (1380-1459), bijvoorbeeld, worstelde er mee in zijn traktaat De nobilitate. Ook in de Nederlanden was de betekenis van adeldom niet vanzelfsprekend. Het is zelfs de vraag in hoeverre er van een adel in de Nederlanden kan gesproken worden, omdat dit gebied een amalgaam was van verschillende graafschappen, hertogdommen, kerkelijke immuniteiten, … waarvan de noordoostelijke territoria meer gericht waren op Frankrijk en de meer zuidelijke op het Duitse Rijk. Niet alleen op geografisch vlak, maar ook doorheen de tijd had de adel een zeer heterogeen karakter. Edellieden dienden zich immers aan te passen aan de steeds wisselende omstandigheden.
Uitgangspunt van het onderzoek is een prosopografische databank van de Loonse edellieden tussen 1300 en 1520. Op basis hiervan wordt onderzocht welke uitgekiende strategieën de edelen in Loon hanteerden om hun macht, status en vermogen in stand te houden, in weerwil van de opkomst van de centrale staat en sociaal-economische tegenwind, en in welke mate ze op deze wijze hebben vorm gegeven aan het Loonse graafschap.
De auteur
Johan Van der Eycken is verbonden aan de Dienst Digitale Archivering van het Rijksarchief en als onbezoldigd medewerker aan de onderzoeksgroep Nieuwe Tijd (OE Geschiedenis) van de KULeuven. Hij doctoreerde aan de KULeuven onder leiding van Prof. Dr. Erik Aerts, met een proefschrift over edelen in het graafschap Loon, dat herwerkt werd tot deze publicatie.
Bestellen?
De publicatie kan voor € 29,95 (+ eventuele verzendingskosten) besteld worden via publicat@arch.be of via Bol.com.
- VAN DER EYCKEN Johan, Ridders aan de Maas: Adel in het graafschap Loon (1300-1520), reeks Studies in Belgian History vol. 8, publicatienr. 6119, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2020.
