De gevangenis van Oudenaarde kent een bewogen geschiedenis. Het archief van de oude gevangenis ging integraal verloren in november 1918. In 1999 werd een deel van het archief van na 1918 naar het Rijksarchief Gent overgebracht en geïnventariseerd, maar de belangrijkste bronnen bleven nog jaren achter. In 2022 werd ook het resterende deel overgebracht naar het Rijksarchief Gent en daar ontsloten voor onderzoek. De inventaris is intussen beschikbaar.
De oude gevangenis van Oudenaarde, die in 1829 werd ingericht in de kerk van het voormalige klooster van Sion, waar nu het gerechtsgebouw staat, werd in 1918 vernietigd bij een bombardement. Het gebouw en de volledige inboedel, inclusief het archief, gingen in vlammen op.
De huidige gevangenis opende de deuren in 1919, maar werd al in 1933 gesloten omwille van besparingen. Drie jaar later, met de sluiting van de centrale gevangenis van Gent, kreeg het complex een nieuwe bestemming. De gevangenis fungeerde voortaan als medisch-pedagogische inrichting voor geesteszwakke veroordeelden die het cellulair regime niet aankonden. Sinds de jaren 1960 huisvest de inrichting voornamelijk langgestrafte veroordeelden en gedetineerden die een moeilijk detentiegedrag vertonen in andere gevangenissen.
Het archief van oude gevangenis ging dus integraal verloren in november 1918. Er zijn, op twee stukken na, geen documenten bewaard van voor de Eerste Wereldoorlog. In 1999 werd een deel van het archief naar het Rijksarchief overgebracht en geïnventariseerd. De voornaamste bronnen om de geschiedenis van de inrichting te schrijven, zoals de rollen en dagboeken van de gedetineerden, bleven echter nog jaren in een (vochtige) kelder liggen.
Ter voorbereiding van de tentoonstelling Van kerker tot huis. 100 jaar gevangenis Oudenaarde (Onze-Lieve-Vrouwhospitaal Oudenaarde, 15 oktober tot 16 november 2022) en een themanummer van G|oud over de Oudenaardse gevangenis (verschenen in september 2022) werd vorig jaar het resterende deel van het statisch archief van de gevangenis naar het Rijksarchief Gent overgebracht en daar ontsloten. Om het onderzoek te vereenvoudigen, werden beide archiefblokken samengevoegd en in één inventaris geïntegreerd.
De inventaris
- BAERT John en DROSSENS Paul, Inventaris van het archief van de gevangenis van Oudenaarde, 1912-2019, Reeks Inventarissen Rijksarchief te Gent nr. 170, Publicatie nr. 6336, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2022, € 3,00 (+ eventuele verzendingskosten).
De inventaris heeft dus betrekking op het volledige archief van de gevangenis dat al naar het Rijksarchief is overgebracht. Het archief biedt heel wat mogelijkheden voor onderzoek naar de werking van de gevangenis tijdens een groot deel van de 20ste eeuw en werpt een licht op de bijzondere behandeling van geesteszwakke veroordeelde mannen tijdens het interbellum, de Tweede Wereldoorlog en de naoorlogse periode.
Inzage van dit archief is mogelijk mits toelating van het diensthoofd van Rijksarchief Gent, als gemachtigde van de algemeen rijksarchivaris, en ondertekening van een onderzoeksverklaring.
Je kan de inventaris online raadplegen via de zoekrobot of downloaden als pdf via de webshop. Beide opties zijn gratis. Wil je liever een papieren versie? Kom dan langs in het Rijksarchief Gent of in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief. Of plaats je bestelling via publicat@arch.be.
Ontdek ook andere publicaties van het Rijksarchief.
Ontdek meer
- Geïnteresseerd in gevangenisarchieven? Het project OUTLAW wil je laten kennis maken met de rijke strafrechtelijke archieven die in de verschillende depots van het Rijksarchief worden bewaard. Perfect om de lokale criminaliteit van jouw dorp of gemeente te reconstrueren, maar ook uitstekende bronnen om tendensen van sociale kwetsbaarheid in de geschiedenis bloot te leggen.
- Ontdek meer inventarissen van gevangenisarchieven
- Raadpleeg online de morele registers van de gevangenissen van Oudenaarde, Brugge en Veurne
- Oudenaarde, een gevangenis voor ‘geesteszwakken’. Het verhaal van Louis
- Blijf op de hoogte van nieuwe OUTLAW-verhalen via onze Facebookpagina