Tijdens de koloniale periode (1885-1962) werden – al dan niet met wederzijdse toestemming – talrijke kinderen geboren uit gemengde relaties, vaak tussen Europese mannen en Afrikaanse vrouwen. Deze mensen van gemengde afkomst werden door de koloniale, burgerlijke en religieuze overheden onderworpen aan een beleid van gedwongen segregatie. Velen onder hen werden vanaf hun kindertijd losgerukt uit hun Afrikaanse familie om onder voogdij te worden geplaatst van de Belgische koloniale Staat. Vervolgens werden ze naar religieuze instellingen gestuurd zowat overal op het grondgebied van de toen gekoloniseerde republieken Congo, Rwanda en Burundi. Sommigen werden ook overgeplaatst naar België, vooral in de periode rond de onafhankelijkheid. Ze kwamen terecht in opvanggezinnen of instellingen. Dit was een zeer traumatische ervaring: gedwongen scheiding, ontworteling, verlies van identiteit, familiebanden en nationaliteit, naamswijziging, enz. Tot op vandaag zijn velen op zoek naar informatie over hun eigen verleden.  

De term “mulat” die algemeen werd gebruikt tijdens de (post)koloniale periode om mensen van gemengde afkomst aan te duiden is duidelijk pejoratief en getuigt van het inherente geweld en het racisme die eigen waren aan koloniale Staten en samenlevingen. Het Rijksarchief neemt hier duidelijk afstand van. Omwille van de duidelijkheid en de bronnengetrouwheid enerzijds opteert de instelling er desalniettemin voor om deze term niet te verdoezelen of te vervangen wanneer verwezen moet worden naar geschiedkundige bronnen of een archiefvormer. Anderzijds wordt gebruik gemaakt van de term “metissen” omdat de betrokken personen deze kiezen om naar zichzelf te verwijzen.  

Het archief

De zopas gepubliceerde inventaris ontsluit ongeveer 8 strekkende meter archief dat werd gevormd door twee vzw’s die een iconische rol hebben gespeeld in de geschiedenis van talrijke metissen uit de voormalige Belgische kolonies. De APPM, die in 1932 werd opgericht onder de naam “Œuvre pour la protection des mulâtres”, was een filantropische organisatie die zich inzette voor het moreel, intellectueel en materieel welzijn van de metissen. De vzw werd gefinancierd door de Belgische Staat. Ze was actief sinds 1930 en had als opdracht om hulp te bieden aan jonge behoeftige metissen in België en de kolonies. Vanaf de jaren 1950 spitste de APPM zich vooral toe op financiële, juridische en sociale bijstand wanneer metissen naar België kwamen of zich daar verplaatsten. Hierover werden honderden individuele dossiers aangemaakt.

Vanaf 1964 werd de APPM bijgestaan door een zusterorganisatie, “Les amis de l’APPM”, die vooral instond voor het werven van fondsen om de inkrimping van de subsidies aan de APPM op te vangen. Beide verenigingen waren actief tot hun opheffing in 1988.

Het geïnventariseerde archiefbestand, sinds 2019 bewaard in het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier, bevat 983 individuele dossiers en een honderdtal algemene dossiers over het beheer van beide vzw’s en over juridische of principiële aangelegenheden (statuut, adoptie, plaatsing, nationaliteit). De stukken bieden waardevolle informatie over de werking van beide verenigingen en over de lotgevallen van de mensen die door hen werden gevolgd.

Sinds 2019 werkt het Rijksarchief aan het project “Resolutie-Metissen”, dat licht wil werpen op de gedwongen segregatie waarvan de metissen tijdens de (post)koloniale periode het slachtoffer waren en op de rol die burgerlijke en religieuze overheden daarin gespeeld hebben.

Het projectteam dient een historische studie te maken over deze praktijken, maar ook metissen en hun naasten te helpen om een betere toegang te krijgen tot de bronnen die hun geschiedenis documenteren. Dit gebeurt via verschillende initiatieven zoals de publicatie van inventarissen en van een zoekwijzer (2023) en de lancering van een virtuele tentoonstelling (2022). Het team van “Resolutie Metissen” staat ter beschikking van alle belanghebbenden die een onderzoeksvraag willen indienen in verband met hun afkomst. Je kan het team contacteren via metis@arch.be.

De inventaris

De inventaris is online raadpleegbaar in AGATHA. Via onze webshop kan je de pdf-versie downloaden.

LAUWERS Delphine, GARCIA Jeanne, EYLETTERS Lilian, Inventaire des archives des asbl « Association pour la Protection/Promotion des Mulâtres » et « Les Amis de l’APPM » (1932-1988), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 77, publicatie nr. 6541, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2024.

Gezien de wetgeving en het persoonlijk karakter van de gegevens uit de dossiers werd de openbare versie van de inventaris geanonimiseerd. Alle belangstellenden kunnen het Rijksarchief contacteren om na te gaan of er een dossier bestaat voor een bepaalde naam. Om dit archief te raadplegen, is een voorafgaandelijke toestemming nodig van de algemeen rijksarchivaris of diens afgevaardigde, evenals de ondertekening van een onderzoeksverklaring.