Door het toegenomen scheepvaartverkeer, de internationale handel, de uitbreiding van de haven en de opkomst van rederijen zoals de Red Star Line namen vanaf het laatste kwart van de 19de eeuw de activiteiten van de Rechtbank van Koophandel in Antwerpen een hoge vlucht. De archieven van deze rechtbank zijn nu geïnventariseerd, klaar voor ontginning.
Al in 1798 werd in Antwerpen een Rechtbank van Koophandel opgericht. Bij de inlijving van onze gewesten bij het Koninkrijk der Nederlanden in 1815 nam het handelsverkeer in de havenstad Antwerpen toe. Na de afscheiding van de Zuidelijke Nederlanden bleef de rechtbank van koophandel de handelszaken verder beslechten. De (internationale) handel was echter sterk achteruitgegaan omdat de Nederlandse kolonies en de binnenvaart via Nederland naar het Rijnland na de Belgische onafhankelijkheid waren weggevallen. Hierdoor kreeg de Belgische koopvaardijvloot rake klappen te verduren. Als reactie hierop en om de scheepsbouw te stimuleren reikte de Belgische staat vanaf 1837 premies uit.
Een koopvaardijschip mocht geen enkele lading aan boord nemen indien het niet zeewaardig was. Om die reden werd in 1802 een Nautische Commissie in het leven geroepen. Elk schip werd voor het vertrek gecontroleerd door inspecteurs die werden benoemd door de Rechtbank van Koophandel. De inspecteurs leverden ‘certificaten van degelijke constructie’ af aan scheepseigenaars die aanspraak wilden maken op een premie. De nautische experten dienden de genationaliseerde schepen op hun zeewaardigheid te controleren. De Rechtbank van Koophandel kreeg naast het beslechten van handelsgeschillen dus ook louter administratieve taken toebedeeld.
Het archief
In 1858 werd de Antwerpse Beurs, waar de rechtbank toen gevestigd was, door een brand geteisterd. Een groot deel van het archief ging daarbij verloren. Dat verklaart de grote afwezigheid van documenten van vóór 1858.
De grote uitbreiding van de handel in Antwerpen en meer bepaald de ontwikkeling van de zeevaart vanaf het midden van de 19de eeuw vinden hun weerspiegeling in het archief van de Rechtbank van Koophandel van Antwerpen. De documenten bestrijken de periode 1858 tot 1968.
Het archiefbestand bevat o.m. rechtsplegingsdossiers, faillissementsdossiers, dossiers van de concordaten (dit zijn de akkoorden na faillissement waarbij tot vereffening van een onderneming wordt besloten), vonnissen, getuigenverhoren, enz. Tot de administratieve documenten behoren de verslagen van deskundigen, de (stichtings)akten van vennootschappen, wijzigingen van statuten, benoemingen van beheerders en jaarlijkse neerleggingen van balansen.
Uittreksels van huwelijkscontracten en van scheidingen van goederen maken ook deel uit van het archief, evenals documenten over de ontvoogdingen van minderjarigen en machtigingen aan de echtgenote om handel te mogen drijven.
Met betrekking tot de scheepvaart dienen de zeevaartverslagen en de stuwingsverslagen van de nautische experten vermeld te worden. Vanaf 1879 werden fabrieks- en handelsmerken op de griffie van de Rechtbank van Koophandel gedeponeerd. Ook hiervan is in dit archiefbestand een mooie collectie te vinden.
De inventaris
De inventaris – enkel uitgegeven in elektronische versie – is gratis online beschikbaar via onderstaande links.
WILLEMS Bart, Inventaris van het archief van de Rechtbank van Koophandel te Antwerpen ((1800) 1858-1968), reeks Inventarissen Rijksarchief te Beveren nr. 191, publicatie nr. 6444, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2024.
