Het renovatiedossier van het Antwerpse Rijksarchiefgebouw aan de Door Verstraeteplaats verliep de voorbije jaren niet van een leien dakje. Door een conflict tussen de Regie der Gebouwen, die instaat voor het gebouwenbeheer van de federale overheid, en de private hoofdaannemer liepen de werken enorme vertragingen op. Deze situatie schiep onduidelijkheid en onzekerheid. Maar gelukkig lijkt nu het einde van de tunnel in zicht. Als alles volgens plan verloopt, dan kan eind 2020 het compleet vernieuwde archiefgebouw in gebruik worden genomen.
Het Rijksarchiefgebouw in de Antwerpse Zurenborgwijk is een pareltje van de belle époque-architectuur. Het pand dateert van 1905-1906 en is opgetrokken in een eclectische stijl met neo-Vlaamse renaissancekenmerken. De bouwstijl harmonieert perfect met de statige herenhuizen van deze woonwijk. Het ontwerp van het archiefgebouw was voor zijn tijd vooruitstrevend. Vooral de preventieve en structurele veiligheidsmaatregelen tegen brand, vocht en water – samen met zonlicht de belangrijkste vijanden van archiefdocumenten – waren innovatief. Om bij brand uitbreiding te voorkomen, werd het archiefdepot gecompartimenteerd. De archiefruimtes werden van elkaar gescheiden door dikke muren uit gewapend beton en brandvrije deuren van metaal. De traphallen werden buiten de archiefdepots geplaatst en de kleinere metalen wenteltrappen in de hoektorens werden uitgerust met metalen kluisdeuren. Vochtproblemen werden tegengegaan door verluchtingsgaten in de buitenmuren te voorzien. Het innovatieve concept oogstte begin 20e eeuw internationale bijval. “Een benijdbaar archiefgebouw”, “un modèle du genre” en “the most instructive and a model for us” waren enkele van de vele lofbetuigingen.
De sterke aangroei van de archiefbestanden zorgde vanaf de jaren 1980 evenwel voor een nijpend plaatsgebrek. De Regie der Gebouwen en het Rijksarchief maakten daarom eind vorige eeuw plannen voor een uitbreiding en grondige renovatiewerken. In 2007 sloot het Rijksarchief te Antwerpen zijn deuren en werd gestart met de ingrijpende werken. Het personeel en de archieven verhuisden tijdelijk naar het Rijksarchief te Beveren. In 2012 werden de ruwbouwwerken voltooid, maar een aanslepend geschil tussen de Regie der Gebouwen en de hoofdaannemer zorgde ervoor dat de afwerking van het gebouw meerdere jaren werd uitgesteld. Daardoor voldeed het pand niet meer volledig aan de gewijzigde wetgevingen, de huidige technische normen en de reële behoefte van het Rijksarchief. Vanaf 2017 werd gewerkt aan een geactualiseerd concept.
Het definitieve ontwerp voorziet onder andere in de integratie van twee aangrenzende herenhuizen, bijkomende ondergrondse archiefruimtes en de overkapping van de binnentuin. De depotcapaciteit zal daardoor meer dan verdubbelen, waardoor het gebouw 15 strekkende kilometer archief kan herbergen. Alle publieke ruimtes zullen zich op het gelijkvloers bevinden en vlot toegankelijk zijn. De monumentale hoofdingang en de imponerende metalen trap in de inkomhal worden in ere hersteld. De overkoepelde binnentuin wordt omgevormd tot een comfortabele leeszaal, waar bezoekers de archiefdocumenten in een cosy sfeer kunnen raadplegen. Aanpalend aan dit centrale atrium bevinden zich onder meer: de open bibliotheek, de conferentieruimte, de publiekscafetaria en de kantoren van het personeel. De archiefdepots zijn verspreid over de vier hoger gelegen verdiepingen en de twee bijkomende ondergrondse verdiepingen. Elke (verduisterde) archiefruimte krijgt een eigen klimaatregeling, waardoor de archiefstukken in optimale omstandigheden kunnen worden bewaard. Het specifieke ruimtelijke en authentieke karakter van het gebouw wordt zo veel mogelijk behouden.
Begin dit jaar werd het herwerkte dossier openbaar toegewezen aan een nieuwe hoofdaannemer. En deze maand – mei 2019 – wordt effectief gestart met de uitvoering van de tweede en laatste bouwfase. De werken (HVAC, elektriciteit en afwerking) zullen in totaal 260 werkdagen in beslag nemen. De heropening van het Antwerpse Rijksarchiefgebouw is gepland voor eind 2020.
Via diverse kanalen (facebook, website en nieuwsbrief) houden we u de komende maanden op de hoogte van de vorderingen van de werken. Wie specifieke vragen heeft over het renovatiedossier kan contact opnemen met dr. Johan Dambruyne, diensthoofd van het Rijksarchief te Antwerpen-Beveren, via mail of telefonisch (03 750 29 77).
