Op 16 mei 2017 werd de onlinecollectie historische kadasterplannen en -documenten uit de eerste helft van de 19de eeuw gelanceerd in aanwezigheid van de Minister van Financiën en de Staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid. De creatie van het ‘primitief’ (in de zin van ‘eerste’) kadaster in de eerste helft van de 19de eeuw ging gepaard met de opmaak van tienduizenden kaarten en van de ‘processen-verbaal van afpaling van gemeentegrenzen’. Dankzij een scanningsoperatie van Financiën staan al deze stukken nu online, via de zoekrobot van het Rijksarchief. Nieuwsgierig? Bekijk ons filmpje! Overtuigd? Duik online in de collectie (ca. 85.000 beelden)!
De geschiedenis en archiefvorming van het kadaster
Iedereen kent wel het kadaster, het openbaar register van alle gebouwen en gronden en hun eigenaars. Minder bekend is dat de start van het kadaster zich omstreeks 1800, nog onder het Frans bewind, situeert en dat het in kaart brengen en waarderen van alle individuele eigendommen en het oplijsten van hun eigenaars vervolgens meerdere decennia in beslag nam. Voor België werd het ‘primitief kadaster’ – het ‘eerste kadaster’ – uiteindelijk in 1834 bekrachtigd, met uitzondering van de provincies Limburg en Luxemburg, waar door uitblijvende vrede met Nederland het veldwerk pas in 1844 afgerond werd.
Sindsdien bewaarde de administratie van het kadaster – nu de Administratie Opmetingen en Waarderingen binnen de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie van de Federale Overheidsdienst Financiën – alle documenten van het primitief kadaster, zowel om de oorspronkelijke toestand van een perceel te kennen als om latere wijzigingen te kunnen aanbrengen. Naarmate de tijd verstreek, verwierf het archief ook een historische waarde, als vroeg-negentiende-eeuwse momentopname van het landschap, van steden, dorpen en wijken en van gronden en gebouwen net vóór de 19de- en 20ste-eeuwse industrialisering, verstedelijking en grootschalige infrastructuurwerken. Het archief was echter om praktische redenen amper of niet toegankelijk voor onderzoekers, waardoor deze zich moesten behelpen met ander, vaak recenter en minder gedetailleerd materiaal.
Hierin komt verandering nu een belangrijk deel van het primitief kadasterarchief door Patrimoniumdocumentatie gedigitaliseerd is en dankzij tussenkomst van het Rijksarchief via verschillende kanalen online geraadpleegd kan worden. Het belangrijkste motief van de administratie was de overgang van papier naar digitaal en de daaraan gekoppelde efficiëntiewinst, maar een bijkomend voordeel is dus dat ook de burger toegang krijgt tot diezelfde informatie.
Concreet omvat de collectie zowel 23.423 scans van primitieve kadasterplannen die per gemeente en per sectie alle gebouwen en eigendommen weergeven als 61.530 scans van de eerder opgestelde ‘processen-verbaal van afpaling’ die de grenzen van gemeenten en van secties vastleggen.
Hoe raadplegen online?
Om toegang te krijgen tot de archieven van het Rijksarchief die online raadpleegbaar zijn, moet je je eerst registreren. Raadpleging is op verschillende manieren mogelijk. De kadasterplannen en de processen-verbaal kunnen via de zoekrobot van het Rijksarchief op http://search.arch.be zowel hiërarchisch als op trefwoord opgezocht en vervolgens bekeken worden:
- Inventaris van de primitieve plannen van het kadaster
- Inventaris van de processen verbaal van de afpalingen van gemeenten
Daarnaast kunnen de kadasterplannen ook geografisch opgezocht worden via Cartesius op www.cartesius.be (zoekterm ‘primitief’, eventueel in combinatie met AND gemeentenaam: bijvoorbeeld primitief AND Aalst).
Hou er wel rekening mee dat de collectie grotere en kleinere lacunes vertoont, dat de stukken door eeuwenlang gebruik soms zwaar beschadigd zijn en dat informatie omtrent eigenaars nog niet of niet digitaal beschikbaar is.
De originele documenten?
Ook de originele stukken worden niet vergeten: deze zijn of worden stapsgewijs naar de verschillende vestigingen van het Rijksarchief overgebracht, onder meer in het kader van het SATURN-project. Dankzij de scans is het niet meer nodig om deze originelen uit te halen, wat verdere slijtage voorkomt en de leeszaalwerking vereenvoudigt.
De lancering: toespraken - presentaties - foto's
- Download de toespraak van Zuhal Demir, staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid
- Download de toespraak van Pierre-Jean Niebes, archivaris in het Rijksarchief te Bergen
- Download de toespraak van Geert Leloup, archivaris bij de afdeling Toezicht en Advies van het Rijksarchief
- Bekijk de prezi-presentatie online (wegens de vele illustraties die erin verwerkt zijn, kan het inladen even duren)
