Vanaf 1910 tot aan de onafhankelijkheid beschikte het Belgisch koloniaal bestuur over een hygiënische dienst in Brussel en een medische dienst in de kolonie. De hygiënische dienst in het moederland, met een handvol ambtenaren waaronder een arts, moest de minister van Koloniën adviseren en instaan voor de coördinatie van het medisch ingrijpen in de kolonie (Congo en Rwanda-Urundi). De dienst stond in voor de geneeskunde, het apotheekwezen en de banden met het Instituut voor tropische geneeskunde. Een Europese geneeskunde opdringen in gebieden die een rijke traditionele geneeskunde kenden, was echter niet evident.   

Het archief van de Dienst voor Hygiëne (later de diensten van de inspecteur-generaal voor hygiëne), bewaard in het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier, is één van de meest geraadpleegde archieven van het koloniaal bestuur. Dankzij Europese financiering kon een derde van dit archief worden gedigitaliseerd. De stukken in kwestie zijn raadpleegbaar via AGATHA.

Het gaat om publiekrechtelijk archief dat werd gevormd vóór WO II, met onder meer stukken uit de periode van Congo-Vrijstaat. Denk aan:

• De oudste briefwisseling van de dienst, over uiteenlopende aspecten van de volksgezondheid in de kolonie, waaronder districtsgebonden briefwisseling. Deze reeks dossiers leent zich uitstekend voor (online) onderzoek. Indicatoren helpen je om snel je weg te vinden in de brieven.  
• Dossiers over de strijd tegen tropische ziekten, die zeer representatief zijn voor de decennialange bedrijvigheid van de dienst. Net zoals in andere Afrikaanse kolonies waren de inspanningen van het Belgisch koloniaal bestuur inzake volksgezondheid in de eerste plaats toegespitst op de strijd tegen tropische ziektes (trypanosomiase of slaapziekte, framboesia, dysenterie, melaatsheid en malaria). Sommige ziektes werden verwekt door de koloniale overheden zelf, bijvoorbeeld door dorpen te verplaatsen naar ongeschikte gebieden. Het medisch ingrijpen bestond dan vooral uit “verticale programma’s” om een welbepaalde ziekte in een bepaalde regio uit te roeien.  
• Dossiers over de oprichting van medische instellingen (ziekenhuizen, vaccinatiecentra, laboratoria en leprozenhuizen). In 1910 oordeelde het koloniaal bestuur dat “alles nog moest beginnen aangezien Congo-Vrijstaat niet had geïnvesteerd in gezondheidszorg”.  
• Een deel van de boekhouding van de dienst (die tot voor kort nog niet raadpleegbaar was).

Online raadpleging

De inventaris van het archief van de inspecteur-generaal voor hygiëne en de gescande dossiers zijn online raadpleegbaar in AGATHA. Via onze webshop kan je de pdf-versie downloaden.

Van Eeckenrode Marie, Inventaire des archives du Ministère des Colonies et successeurs en droit. Administration métropolitaine. Inspecteur général de l’hygiène et prédécesseurs en droit (1888-1966), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 39, publicatie nr. 6117, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2020.

Lees meer

• Overbrenging van het “Afrika-archief” naar het Rijksarchief (met o.m. een lijst met de bestanden (en hun inventarissen) die reeds werden overgebracht naar ARA2)
• Om wegwijs te geraken in het koloniaal archief dat in België wordt bewaard, is er een gratis bronnengids van meer dan 2.300 bladzijden.