In 2011 verwierf het Rijksarchief te Louvain-la-Neuve het archief van de voormalige Papierfabrieken van Genval. De 173 strekkende meter archief (waarvan 4 m plannen) zijn een onmiskenbaar rijke bron voor het bestuderen van de geschiedenis van deze Brabantse onderneming, vanaf haar oprichting door Auguste Lannoye in 1904 tot het faillissement in 1980 van de groep Balamundi, waarvan de papierfabrieken sinds 1965 deel uitmaakten.
De Papierfabrieken van Genval, toonbeeld van innovatie en vooruitstrevend sociaal beleid
De Papierfabrieken van Genval waren niet zomaar een papierproducent. Doorheen zijn lange bestaansgeschiedenis heeft het bedrijf zich onderscheiden door zijn zin voor innovatie, onder meer door als allereerste ter wereld te investeren in de productie van balatum en inpakpapier. Ook op sociaal vlak was de onderneming vooruitstrevend, door bijvoorbeeld ziekteverzekering en ondernemingsraden te voorzien, lang voor dit wettelijk verplicht werd. De fabriek heeft een enorme impact gehad op het uitzicht van de gemeente, door de bouw van arbeiderswoningen en de kerk van Maubroux, de aanleg van een rangeerstation en het financieren van scholen in de regio.
Hoewel de Papierfabrieken van Genval typisch zijn voor de traditionele papierindustrie in het Fransprekende deel van Brabant sinds de 17de eeuw, mogen de drie overige productie-eenheden van de onderneming – in Mont-Saint-Guibert, Doornik en Waasten – niet uit het oog worden verloren.
Archief dat meermaals gered moest worden…
Vanaf 1984 werden initiatieven genomen om dit bedrijfsarchief te beschermen, meer bepaald door de vzw “Les Papeteries” die ettelijke jaren actief bleef en zich onder meer tot doel had gesteld mondelinge getuigenissen in te zamelen. In 1991 werd 500 strekkende meter archief, dat eigendom van de gemeente was geworden na afkoop van de curatele, toevertrouwd aan de geschiedkundige kring van Rixensart en overgebracht naar de kelderverdieping van villa Beau-Site (villa Hamesse, Genval). In 1998 werd de zittende meerderheid van het gemeentebestuur gebroken en hoewel twee jaar voordien een budget was gestemd om de documenten te ordenen en valoriseren, werd het archief naar het containerpark gestuurd. De documenten werden ternauwernood gered, dankzij de alertheid van de leden van de geschiedkundige kring.
In 1999 verhuisde het archief naar het voormalig Colruyt-magazijn te Rixensart, waar ook het gemeentearchief en het archief van het OCMW werden bewaard, en waar ze werden geselecteerd en geordend. Een lijst van de documenten verschafte duidelijkheid over de diverse reeksen, inclusief de talrijke gebruiksmogelijkheden: bestuursorganen, productieprocedés, infrastructuur, filialen, sociaal beleid, statistiek, boekhouding, aan- en verkoop, uitvoer, gebouwen, relatie met de gemeentelijke overheid, oorlogsschade, overnames van bedrijven, opleiding, aanwervingen, verloning, enz. Het archief bevat ook een fraaie verzameling foto’s en stalen.
Na een beslissing van de burgemeester om het magazijn in de rue Boisacq een nieuwe bestemming te geven, ontstond het plan om het archief van de papierfabriek over te brengen naar het Rijksarchief.
Pas overgebracht… en al volop geraadpleegd
Sinds het archief in 2011 werd overgebracht naar het Rijksarchief heeft het al talloze onderzoekers uit de meest diverse disciplines aangetrokken, waaronder een team wetenschappers van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK). In 2006 hebben de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het KIK namelijk een interessant project opgezet voor de inventarisering van het behangpapier in het Brussels Gewest. De Dienst voor onderzoek naar afwerkingen van historische gebouwen verzamelt zoveel mogelijk informatie over het behangpapier dat werd aangewend, zoals type papier, motiefjes, kleuren, druktechnieken, enz.
Vooral in de interieurs van historische gebouwen en in mindere mate in de openbare verzamelingen van behangpapier (vooral in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis) treffen de onderzoekers een schat aan informatie aan.
Naast een inventaris kwam ook een glossarium over het behangpapier tot stand: niet zomaar een lexicon, maar een werk waarin de bestaande woordenschat in verband met behangpapier – over fabricagetechnieken, grondstoffen, gereedschap en manieren van aanbrengen van het papier – wordt geduid. Deze publicatie draagt ook bij tot de studie van binnenhuisinrichting en decoratie.
Het archief van de Papeteries de Genval bevat heel wat (zeldzame) catalogi met behangpapier en balatum, afkomstig van de onderneming zelf of haar concurrenten. Ook schriften met schetsen voor het ontwerpen van behangpapier bleven bewaard. Aan de hand hiervan kunnen de onderzoekers van het KIK de illustraties in hun glossarium verder aanvullen (voornamelijk voor de Balamundi-catalogi), fabrieksmerken identificeren, bepaalde ontwerpen toewijzen aan één of andere onderneming, hun onderzoek over de handelsnamen van bepaalde producten verder uitdiepen enz.
