Eind december 2023 werden enkele archiefbestanden van kerkelijke archiefvormers uit de regio Aalst van het Stadsarchief Aalst naar het Rijksarchief Gent overgebracht. Concreet gaat het om het archief uit het ancien régime (tot ca. 1796) van de Sint-Maartenskerk en het Sint-Maartenskapittel, de archieven van de kerkfabrieken en parochies Baardegem, Erembodegem, Gijzegem, Herdersem, Hofstade, Meldert, Moorsel, Nieuwerkerken, het archief van het Onze-Lieve-Vrouwhospitaal, het Sint-Katharinabegijnhof, de abdij ten Rozen en de archiefbestanden van de Aalsterse jezuïeten, karmelieten en willelmieten, samen goed voor ongeveer 19 strekkende meter archief.
Deze bestanden – die een rijkdom aan informatie bevatten over het parochiale en religieuze leven, over de organisatie en werking van kerkelijke structuren, maar ook bijvoorbeeld over het goederenbeheer van religieuze instellingen – keren daarmee na 30 jaar terug naar het Rijksarchief. Daar worden ze herenigd met de overige bestanden van kerkelijke archiefvormers uit het ancien régime uit Oost-Vlaanderen.
Eind januari 2024 volgt ook het archief van de kasselrij Land van Aalst het spoor van deze bestanden richting Gent. Met een omvang van ongeveer 250 strekkende meter heeft deze verhuisoperatie iets meer voeten in de aarde en vraagt ze bijgevolg wat meer voorbereidingstijd. Kasselrijen waren grote structuren binnen het graafschap Vlaanderen die onder meer bestuurlijke en gerechtelijke bevoegdheden combineerden en bleven bestaan tot het einde van het ancien régime. Daardoor bevat het archief van het Land van Aalst een schat aan informatie voor onderzoekers die zich willen verdiepen in de geschiedenis van Zuid-Oost-Vlaanderen en zelfs daarbuiten. Je vindt er bescheiden in terug die zowat alle aspecten van het leven raken. Denk aan domeinen zoals landbouw, openbare werken, handel, onderwijs, fiscaliteit, militie, … maar ook heel wat processen en procedurestukken. Door de terugkeer van het archiefbestand ‘Land van Aalst’ zijn alle Oost-Vlaamse kasselrijarchieven (met name ook de archieven van de Oudburg, Dendermonde, Oudenaarde, de vier Ambachten, Beveren en het Land van Waas) weer op één centrale plek raadpleegbaar.
Zowel de kerkelijke archieven als het kasselrijarchief werden in 1994 door het Rijksarchief aan het Stadsarchief Aalst in bruikleen gegeven. Deze bruikleen – die dertig jaar duurde – loopt af in 2024. Naar aanleiding van die afloop gingen Stads- en Rijksarchief in dialoog, met een herschikking in homogene archiefclusters tot gevolg. Daarbij wordt zo goed mogelijk ingespeeld op aanwezige expertise in Aalst en in Gent, met aandacht voor juridische aspecten zoals eigendomsrechten en bestuurlijke verantwoordelijkheid over archiefdocumenten. De terugkeer van het kasselrijarchief en de archieven van kerkelijke archiefvormers uit het ancien régime, resulteert dan ook in twee logische clusters in Gent.
Uiteraard is dit geen eenrichtingsverkeer. In dezelfde geest werd anno 2023 met de stad Aalst een nieuwe overeenkomst gesloten om de gemeentearchieven van na 1796 en het administratief archief van Aalst en deelgemeenten (Baardegem, Erembodegem, Gijzegem, Herdersem, Hofstade en Moorsel) van vóór 1796 bij het Stadsarchief Aalst ter plaatse te bewaren. Hetzelfde geldt voor de archiefbescheiden van plaatselijke instellingen, namelijk het archief van de schepenbanken en heerlijkheden Baardegem, Erembodegem en Teralfene, Gijzegem, Herdersem, Hofstade, Moorsel en Nieuwerkerken. Deze “oude” archieven kunnen worden beschouwd als rechtsvoorgangers van de huidige stad Aalst en vroegere deelgemeenten. Ze sluiten inhoudelijk en vormelijk ook aan op het omvangrijke oude archief van de stad zelf, dat het hart vormt van de historische collectie van het Stadsarchief. De aanwezigheid daarvan garandeert dat de stad blijvend zal inzetten op het behoud van expertise over het archief van lokale overheidsinstellingen uit het ancien régime, meteen de hoofdreden waarom werd geopteerd voor bewaargeving ter plaatse. Bijkomend zal het Stadsarchief Aalst zich ook ontfermen over de 19de en 20ste-eeuwse kerkarchieven van deelgemeenten zoals Baardegem, Gijzegem, Nieuwerkerken en Erembodegem. Complementaire moderne archiefbestanden van kerken uit grondgebied Aalst bevinden zich immers vlakbij in de dekenij, waardoor ook voor dit type bestanden een logische cluster ter plaatse wordt gevormd.
Het Rijksarchief Gent is de terbeschikkingstelling van de terugkerende bestanden achter de schermen volop aan het voorbereiden. Na de fysieke verhuis volgt immers de (re)integratie van de bestanden in het magazijn en in het archiefbeheersysteem van Rijksarchief Gent, een taak die nauwgezet moet worden uitgevoerd. Van zodra alles op zijn plaats staat en geregistreerd is, zijn de stukken ook opnieuw raadpleegbaar in de leeszaal van het Rijksarchief Gent en worden de inventarissen online doorzoekbaar via de online zoekomgeving van het Rijksarchief. Eind januari, begin februari 2024 zal deze integratie zijn afgerond. Kijk alvast uit naar toegangsnummers PAR624 t.e.m. PAR633 (kapittel, kerkfabrieken en parochies), K181-K188 (kloosters en abdijen) en AR232 (kasselrij).
