Een korte bedrijfsgeschiedenis

In 1872 werd in België begonnen met de productie van Portlandcement. De eerste fabriek daartoe werd opgericht in Cronfestu, nabij Binche. Vanaf het einde van de 19de eeuw werd meer geproduceerd dan nodig voor de binnenlandse markt en een groot deel werd uitgevoerd, onder meer naar Nederland.

De geschiedenis van CBR begint een beetje later, wanneer in 1910 in Turnhout de naamloze vennootschap Cimenteries et Briqueteries Réunies Bonne-Espérance et Loën wordt gesticht. Ze nam twee fabrieken over, in Turnhout en in Visé. De cementsector werd verder geconcentreerd en CBR nam nog andere fabrieken over: Fabrique de Ciment et Briqueterie in Ravels (1922),  Société des Ciments de Mons (1924), North’s Portland Cement and Brick Works in Beerse (1926), de fabrieken van Niel-on-Rupell N.V. (1926), de Société Carrières et Fours à Chaux et à Ciments du Coucou in Antoing (1929), enz. In 1946 was de Generale Maatschappij van België met 17% van het kapitaal de grootste aandeelhouder van CBR en ze stuurde aan op een rationalisatie in de sector. De minst performante fabrieken van CBR werden gesloten en in Lixhe werd een nieuwe ultramoderne fabriek gebouwd. Tussen 1956 en 1968 nam CBR cementfabrieken over in Cronfestu, Langerbrugge, Harmignies, Marchienne-au-Pont, Haccourt. In de jaren 1960 werd versneld overgegaan tot een diversificatie in afgeleide producten (centrales voor kant-en-klaar beton, cellenbeton, prefabbeton, enz.). In het buitenland is CBR aanwezig in Nederland (via de onderneming  E.N.C.I.), in Frankrijk en in Canada.

In 1983 bouwt CBR in Antoing (regio Doornik) een nieuwe klinkerfabriek. De productiecapaciteit van de groep bedraagt dan 6,5 miljoen ton per jaar en daarmee is CBR de eerste producent op de Belgische markt, waar het bedrijf 40% van de productie vertegenwoordigt. Maar de crisis in de bouw weegt op de activiteiten in de sector van afgeleide producten (kant-en-klaar beton, cellenbeton en   producten in voorgespannen beton). CBR plooit zich terug op zijn core business, cementproductie, en begint zijn activiteiten versneld te internationaliseren. De onderneming vestigt zich in 1986 in Canada en de Verenigde Staten, verstevigt haar positie in Nederland en begint vanaf de jaren 1990 belangstelling te tonen voor Oost-Europa (Tsjechië, Polen, enz.), China en Turkije. Op 31 december 1993 stelde de groep CBR meer dan 11.500 mensen te werk, tegenover 6.500 in 1988. Op dat moment eindigt de geschiedenis van CBR als naamloze vennootschap: op 21 december 1993 verkoopt de Generale Maatschappij namelijk haar participatie van 42,5% aan de Duitse cementgroep  Heidelberger Zement. Ironisch genoeg had CBR kort voordien zelf overwogen om die groep over te nemen… CBR zet zijn activiteiten voort als afdeling van Heidelberger Zement en wordt verantwoordelijk voor de productie in de Benelux.

De archieven

Begin 2000 neemt de vennootschap contact met de Vereniging voor de valorisatie van bedrijfsarchieven om het archief van de groep systematisch te laten verwerken. Archiefbestanden die interessant zijn, worden een eerste maal onder de loep genomen in april-mei 2000 in de hoofdzetel van het bedrijf in Bosvoorde (Brussel), maar ook in de fabrieken in Bergen, Harmignies en Lixhe.

In totaal wordt niet minder dan 488 strekkende meter historisch archief geïdentificeerd. CBR gaat in augustus 2000 akkoord om ze te laten verwerken. Die verwerking gebeurt bij CBR zelf en wordt afgerond in de lente van 2002. De gefinaliseerde inventaris bevat 3.572 archiefnummers, goed voor 225 strekkende meter documenten uit de periode 1854-2002 (de meeste stukken dateren van na WO II).  

Het geïnventariseerde archief blijft nog een aantal jaren liggen bij CBR. In september 2005 gaat de onderneming ermee akkoord om het als schenking af te staan aan het Rijksarchief. Het archief wordt vervolgens overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief en verhuist later van de Ruisbroekstraat naar het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier.

Het is in talrijke opzichten een boeiend bestand, zowel op economisch, technisch als sociaal vlak, met onder meer talrijke documenten over de werkzaamheden van het paritair comité voor de cementsector. Het archief bevat ook heel wat fotomateriaal.

De inventaris

Je kan de inventaris gratis downloaden als pdf via de webshop. Wil je liever een papieren versie? Kom dan langs in het Algemeen Rijksarchief of het Algemeen Rijksarchief 2 - Depot Joseph Cuvelier. Of plaats je bestelling via publicat@arch.be.

BRION René en MOREAU Jean-Louis, Inventaire des archives du groupe Cimenteries CBR Cementbedrijven anciennement C.B.R. (Cimenteries et Briqueteries Réunies) (1854-2002), Reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - Depot Joseph Cuvelier nr. 63, publicatie nr. 6441, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2024, € 20,00.

​Ontdek ook andere publicaties van het Rijksarchief.