Over de rol van de overheid in de economie is al veel inkt gevloeid. De nood aan economische planning met een langetermijnperspectief valt vandaag niet meer te ontkennen. Enkele decennia geleden was dit anders. Het archief van het Planbureau, bewaard in het Algemeen Rijksarchief en nu ontsloten voor onderzoek, “verwoordt” de vertwijfeling die er heerste over planning als beleidsinstrument.
Herhaaldelijk werd in het verleden de vrije markt in vraag gesteld en werd het alternatief van een planeconomie, ook centraal geleide economie genoemd, naar voor geschoven. Er zijn een aantal bekende experimenten in de buurlanden. Walter Rathenau introduceerde in 1916 een “geleide economie” in het kader van de Duitse oorlogsvoering. In Frankrijk hoopte Pierre Mèndes France na de Tweede Wereldoorlog via “planification” structuurhervormingen door te voeren. Ook de Belgische economie ontsnapte niet aan dit debat. Meer zelfs, in de loop van de jaren 1930 leek ons land even een voortrekkersrol te spelen, met de figuur van Hendrik De Man in de hoofdrol. De implementatie van een deel van het Plan de Man was slechts van korte duur en kon bovendien de verwachtingen – als antwoord op de crisis – nooit inlossen. Het resultaat ervan was dat het begrip “plan” in diskrediet geraakte. Coördinatie en vervolgens programmatie genoten lange tijd de voorkeur bij de terminologie van economische overheidsinterventie.
Omstreeks 1970 leek een belangrijk deel van de Belgische politieke wereld zijn hoop te stellen in een nieuw economisch planningsbeleid. Hierin was voortaan een vooraanstaande rol weggelegd voor het Planbureau, een orgaan naar Frans model met een Commissaris. Zo een vaart zou het evenwel niet lopen. De economische crisis drong de politiek in een defensieve houding. De planning verliep al van bij aanvang uiterst stroef en de instelling verwaterde uiteindelijk tot een “studiebureau”.
Het archief
Deze evolutie zorgde er niettemin voor dat een aantal boeiende maatschappelijke thema’s uitgebreid onder de loep werden genomen en ook hun neerslag vinden in dit archiefbestand, bewaard in het Algemeen Rijksarchief.
Bij de onderwerpen die aan bod kwamen, lag het accent in hoofdzaak op vergrijzing en sociale bescherming, en in mindere mate op overheidsfinanciën en sociale bescherming. Het onderzoek van het Planbureau resulteerde overigens in een aantal reeksen met publicaties van onderzoeken die ook vervat zijn in deze inventaris. Voor wat de werking van het Planbureau zelf betreft, kan de onderzoeker de vergaderstukken of de correspondentie van de bestuursorganen raadplegen.
Dat het archiefbestand slechts fragmentarisch bewaard werd, valt uiteraard te betreuren.
De inventaris
De inventaris, alleen elektronisch beschikbaar, is online raadpleegbaar via onderstaande links.
COPPIETERS Guy, Inventaris van het archief van het Federaal Planbureau ((1958) 1970-2019), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief nr. 709, publicatie nr. 6426, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023.
