Sinds iets meer dan 3 jaar wordt het archief van de Rijkswacht geleidelijk aan ontsloten voor onderzoek, meer bepaald in het kader van het BRAIN 2.0-onderzoeksproject NaPol-Intel. Nu is ook het archief van de generale staf en van twee algemene directies toegankelijk. Concreet gaat het over het archief van het commando, van de Hoofddirectie van het Personeel (HDP) en de rest van het archief van de Hoofddirectie van de Operaties (HDO), waaronder de toezichtsverslagen die eerder reeds werden geïnventariseerd.
Meer dan alleen een archiefbestand is het een hele brok geschiedenis van de Rijkswacht die nu door iedereen kan worden ingekeken. Het archief dat tussen 2021 en 2023 werd overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief werd voornamelijk gevormd door de hoogste organen en operationele diensten van de Rijkswacht. Je vindt er onder meer alle verslagen van de vergaderingen van het commando, met zowel operationele als beheerskwesties van het Korps, maar ook verslagen en maandelijkse of driemaandelijkse samenvattingen over administratieve of gerechtelijke politieaangelegenheden voor het grootste gedeelte van de 20ste eeuw. Kortom, een goudmijn voor zowel de nationale als de lokale geschiedenis!
Met het resterende gedeelte van het archief van de Hoofddirectie van de Operaties (HDO) kan worden onderzocht welke kijk de Rijkswachtinstanties hadden op de manier waarop de rijkswachters actie moesten voeren. Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van reglementen in verband met de gerechtelijke dienst of over ordehandhaving. Die dossiers lijken op het eerste gezicht saai, maar hun belang zit in het feit dat ze problemen bottom-up weergeven en hebben geleid tot talrijke herwerkingen van de reglementering. Als militair korps had de Rijkswacht het imago van eerder conservatief te zijn. Toch was het een organisatie in beweging die ernaar streefde om zo adequaat mogelijk te antwoorden op de problemen van haar tijd en die dus niet aarzelde om haar methodes in vraag te stellen. Onderzoekers vinden in dit archief talrijke dossiers terug over de ordehandhaving tijdens belangrijke gebeurtenissen zoals Expo 58, het bezoek van paus Johannes-Paulus II of het Heizeldrama van 1985. Daarnaast bevat dit bestand dossiers over de taken van de gerechtelijke politie, waaronder een deel van het archief van het Centraal Bureau voor Opsporingen (CBO) of dossiers over de criminaliteit in de jaren 1970-80. Tenslotte zijn er nog enkele dossiers over het inzetten van de Rijkswacht voor het uitvoeren van de doodstraf op collaborateurs na WOII: deze dossiers werden gedigitaliseerd en zijn via onze online zoekomgeving terug te vinden.
Het archief van de Hoofddirectie van het Personeel (HDP) tenslotte geeft een beeld van het personeelsbeheer en vormt een aanvulling op de duizenden personeelsdossiers van rijkswachters die onlangs werden overgebracht en waarvan zeer binnenkort een inventaris verschijnt. Ze bevatten ook een aantal jaarboeken uit de eerste helft van de 20ste eeuw, eveneens gedigitaliseerd. De dossiers over brigades, die soms gedurende decennia werden aangevuld, geven een beeld van de dagelijkse problemen waar die brigades mee te maken kregen, zoals personeelsgebrek en allerhande vormen van slechte werking. Allemaal archief dus dat een nieuw licht werpt op de geschiedenis van de Rijkswacht.
Dit archief vormt een aanvulling op de reeks bestanden die geleidelijk aan ontsloten worden in het kader van het project NaPol-Intel, waardoor bijna 350 strekkende meter archief van de politiediensten nu reeds kan worden ingekeken. Het laatste jaar van het project zal worden besteed aan het archief van de Algemene Rijkspolitie, waaronder de reeksen met dossiers over de benoeming van politiecommissarissen en de verslagen over bijzondere gebeurtenissen in de jaren 1941-1944 die reeds werden geïnventariseerd. Concreet gaat het over archief dat werd gevormd vanaf de oprichting van de Rijkspolitie in 1934 tot het begin van de jaren 2000. Het bevat stukken over de bestuurlijke politie, wetgeving in verband met privémilities, burgerlijke veiligheid, internationale betrekkingen inzake politieaangelegenheden, vraagstukken rond openbare moraliteit.
Het volgen waard!
De inventaris
De inventaris is online beschikbaar via onderstaande links. De papieren versie is te koop in het Algemeen Rijksarchief. Bestellen kan via publicat@arch.be.
CHARON Arnaud, Inventaire des archives de la Gendarmerie. État-major général (versements 2021-2023) (1920-2000), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief nr. 708, publicatie nr. 6414, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023, € 12,00 (+ eventuele verzendingskosten).
