Oorspronkelijk was het NGI bedoeld als een logistiek instrument voor het leger. Doorheen de jaren evolueerde het instituut echter naar een instelling die ten dienste staat van de samenleving. Dit archief van 192 strekkende meter bevat stukken die de verschillende stappen van het vervaardigen van kaarten uiteenzetten, aangevuld met vele schetsen, plannen en kaarten.
“De vervaardigi
ng en terbeschikkingstelling van kaarten voor krijgsverrichtingen”, luidde de oorspronkelijke opdracht van het Krijgs- en Topografisch Depot (KTD) bij de oprichting in 1831 door het Voorlopig Bewind. Het KTD (Frans: Dépôt de la Guerre) vormde een aparte divisie binnen het leger en de opdracht werd als snel bijgesteld naar het vervaardigen van de officiële topografische kaart van België. Doorheen de tijd evolueerde het instituut naar een onafhankelijke instelling onder de minister van Oorlog (Militair Cartografisch Instituut 1878-1947), een wetenschappelijke instelling (Militair Geografisch Instituut 1947-1976) en vervolgens een civiele instelling in dienst van de maatschappij (Nationaal Geografisch Instituut 1976-heden).
Het archief
Dit archief van 192 strekkende meter bevat allerlei stukken die voorafgaan aan de gepubliceerde kaarten: van metingen en berekeningen tot schetsen en minuten. Het archief geeft daarmee niet alleen een inkijk in de wijze waarop de stafkaarten gemaakt werden, maar biedt ook vele momentopnames van lokale landschappen.
De meest aantrekkelijke stukken zijn zonder twijfel de visuele, zoals de schetsen en minuten. Enkele interessante reeksen in dit archief zijn bijvoorbeeld:
- De eerste triangulatie van België (1853-1874), nrs. 33-85,
- Gereduceerde kadasterplannen van alle Belgische gemeenten die als topografische basis gediend hebben voor de eerste editie stafkaarten (1841-1855), nrs. 159-216,
- Minuten van de grensplannen tussen België, Nederland en Luxemburg (1840-1843), nrs. 410-414,
- Ontvangen stukken over de staat van infrastructuur van België tijdens en na WO II (1940-1947), nrs. 1573-1608,
- Luchtfoto’s van bezet Duitsland na WO I (1919-1923), nrs. 1616-1622,
- Foto’s van gemeenten, landschappen en gebouwen in België gemaakt door de Britse admiraliteit [1920-1946], nrs. 1623-1922,
- Luchtfoto’s van de grensstreek tussen België en Frankrijk net voor WO II in België (1939-1940), nrs. 1924-1929,
- Stukken betreffende de opmeting van de Tweede Algemene Waterpassing van België (1947-1980), nrs. 2157-2249,
- “Dossiers planchettes”, stukken betreffende de evolutie van de kaarten op schaal 1:20.000 inclusief de minuten van de eerste editie uit de 19de eeuw (1860-1983), nrs. 3121-3565.
Dit archief bevat een deelbestand van een nauw verbonden instelling met overlap in personeel: het archief van de Brigade Topographique du Génie (BTG). De brigade werd opgericht in 1847 om plannen te maken van de versterkte posities over het hele land. In 1880 werd de brigade opgenomen in het Militair Cartografisch Instituut waar het zijn opdrachten bleef verderzetten tot 1914. Dit deelbestand bevat veel registers met metingen, berekeningen en plannen van de versterkingen. Ook schetsen van gemeenten in de buurt van versterkingen komen hierin voor.
De inventaris
Naast de gratis online inventaris is er een papieren versie van de inventaris te koop in het Algemeen Rijksarchief. Bestellen kan via publicat@arch.be.
SWEETLOVE William, Inventaris van het archief van het Nationaal Geografisch Instituut (NGI) (1815-2014), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief nr. 705 publicatie nr. 6398, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023, € 10,00 (+ eventuele verzendingskosten).
