Op 2 april 1949 kreeg generaal Paul Bolle uit Hasselt het bijzonder bestuur over de Duits-Belgische grensstrook in handen. Al snel werd deze bestuurlijke zone in de volksmond ‘Bollenien’ genoemd. Bij de definitieve grensaanpassingen eind jaren 1950 gingen delen van het archief van Bollenien terug naar de Bondsrepubliek, maar generaal Bolle liet ook een deel van zijn dossiers na aan een particulier uit Eupen. In 2017 werd deze privéverzameling overgedragen aan het Rijksarchief Eupen. De inventaris van dit archief is nu verschenen.
In de naoorlogse periode was België intern verdeeld ten opzichte van Duitsland. Het land stond voor de keuze: een revanchistische annexatiepolitiek versus een gematigde claimpolitiek. In 1946 lieten de Britten België deelnemen aan de bezetting en het bestuur van hun Britse zone. Maar nationaal-conservatieve krachten in België wilden meer en eisten een eigen bestuurszone in het naoorlogse Duitsland. In 1947-1948 kreeg het scenario van de Koude Oorlog tussen Oost en West geleidelijk vorm. In deze constellatie paste het niet om met eisen voor grote territoriale cessies te komen.
De Belgische eisen bleven daarom beperkt tot correcties van "grensanomalieën" van de grensregelingen van 1920-1922. Uiteindelijk nam de Belgische regering genoegen met de overdracht van de Akense voorstad Bildchen, de dorpen Leykaul bij Kalterherberg en Losheim en het gehucht Hemmeres. Omdat het gebied een militaire administratieve zone was, werd het bestuurd door het ministerie van Defensie. Generaal Paul Bolle, een inwoner van Hasselt, werd aangesteld als militair gouverneur. Op 2 april 1949 nam hij het bijzonder bestuur over van de grensstrook, die slechts 1.350 hectare besloeg en ongeveer 700 inwoners telde. Het ging om een voorlopig bestuur, in afwachting van een definitieve Belgisch-Duitse grensregeling. De inwoners van het betrokken gebied behielden voorlopig hun Duitse nationaliteit.
Bolle kreeg van de Belgische regering ruime bevoegdheden, maar voerde geen agressieve assimilatiepolitiek. Hij was ook niet onpopulair en zo werd deze bestuurlijke zone in de volksmond al snel Bollenien genoemd. Het te besturen gebied werd samengevoegd tot één gemeente met een Belgische burgemeester. De nieuwbenoemde Belgische burgemeester woonde in Bildchen. Paul Bolle woonde met zijn directe personeel in Eupen.
In Bollenien werd in de regel de Belgische wetgeving toegepast. Het gerechtelijk apparaat vormde een bijzonder probleem. Dit werd opgelost door de oprichting van een speciale rechtbank die vergaderde in Bildchen. Deze rechtbank bestond uit een rechter, een advocaat die optrad als aanklager en een griffier. De rechter kreeg de hoogste bevoegdheden. Tegen zijn vonnis kon geen beroep worden aangetekend. In opdracht van het ministerie van Justitie in Brussel werd recht gesproken volgens Belgisch, Duits of Rijnlands recht. Bij verkeersovertredingen werden bijvoorbeeld de Belgische verkeersregels toegepast. Bij huur- en pachtgeschillen werden de Duitse rechtsnormen in acht genomen.
De relatie tussen België en de Bondsrepubliek Duitsland verbeterde in de daaropvolgende jaren aanzienlijk, maar de Duits-Belgische onderhandelingen over een compensatieverdrag, inclusief de aanpassing van de Duits-Belgische grens, sleepten nog jarenlang aan. Pas op 24 september 1956 werd het verdrag in Brussel ondertekend. De ratificatie aan Duitse zijde duurde nog eens bijna twee jaar en vond op 6 augustus 1958 plaats, zodat de grensaanpassingen uiteindelijk pas op 28 augustus 1958 werden doorgevoerd.
Bollenien en delen van het archief gingen terug naar de Bondsrepubliek. Na de opheffing van zijn bestuur liet generaal Bolle een deel van zijn dossiers na aan een particulier uit Eupen. Pas in 2017 werd deze privéverzameling overgedragen aan het Rijksarchief Eupen.
De inventaris
Je kan deze inventaris zowel raadplegen via onze online zoekomgeving als downloaden in pdf-formaat via onze webshop. Beide opties zijn gratis.
HERREBOUT Els, Archiv des Militärkommandos der an Belgien abgetretenen Gebiete ("Bollenien") (1886-1981), reeks Inventarissen Rijksarchief te Eupen nr. 28, publicatie nr. 6375, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023 (alleen elektronisch beschikbaar).
