Het exemplaar van de Belgische Staat van het verdrag tot afstand van Congo-Vrijstaat aan België, dat tientallen jaren spoorloos was, werd in augustus 2017 gerecupereerd bij een veilingzaal. Door het onvervreemdbaar karakter van overheidsarchieven kon de teruggave probleemloos verlopen. Intussen verscheen een inventaris van alle authentieke verdragen tot afstand van Congo-Vrijstaat aan België en van documenten over deze afstand afkomstig van Adolphe de Cuvelier, secretaris-generaal van het departement Buitenlandse Zaken van Congo-Vrijstaat in 1907-1908.
De media (geschreven pers, radio en televisie) besteedden ruim aandacht aan de teruggave van het Verdrag tot afstand van de Onafhankelijke Congostaat aan België. Op 17 en 18 september 2022 werd dit iconisch document voorgesteld aan het publiek tijdens de erfgoeddagen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, gewijd aan ‘sporen van de kolonisatie’. Op advies van haar collega Patrick Michalle, die de informatie via de radio had verspreid, bracht RTBF-journaliste Françoise Baré op 26 september 2022 een item over het Verdrag in het tv-journaal van La Une.
En dan een gelukkig toeval: Jean Lefébure, trouwe kijker van de RTBF, gaat tijdens het journaal plots rechtzitten in zijn zetel want hij heeft de indruk dat in de documenten van zijn vader nog een gelijkaardig stuk zit. Na een vluchtig onderzoek in de familiestukken kan hij de hand leggen op een dossier met papieren over de afstand van Congo-Vrijstaat aan België. Ze komen uit het archief van Adolphe de Cuvelier, secretaris-generaal van Buitenlandse Zaken van Congo-Vrijstaat. En één van de stukken blijkt een exemplaar van het afstandsverdrag. Jean Lefébure contacteert vervolgens het kabinet van de staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid Thomas Dermine, in functie van een teruggave van de documenten aan het Rijksarchief. Die restitutie vindt plaats voor het oog van de camera’s van de RTBF, op 7 december 2022. De vader van Jean Lefébure had het document in mei 1940 ontvreemd in de kantoren van het ministerie van Koloniën, onder de neus van de Duitse troepen die reeds merktekens hadden aangebracht op alle kasten en kisten die ze zouden meenemen. De oorlog bleef aanslepen en het dossier zat verborgen in een kast van de ouderlijke woning, waar het tenslotte vergeten werd.
De inventaris
De inventaris van de documenten bestaat uit drie delen. Een eerste deel gaat over de twee authentieke verdragen tot afstand van Congo-Vrijstaat aan België (het exemplaar van Congo-Vrijstaat en dat van de Belgische Staat). Een tweede deel beschrijft de documenten van Adolphe de Cuvelier, secretaris-generaal van het departement Buitenlandse Zaken van Congo-Vrijstaat, betreffende de afstand van Congo-Vrijstaat aan België. Het derde deel tenslotte handelt over de papieren van Adolphe de Cuvelier die geen rechtstreeks verband houden met de afstand van Congo-Vrijstaat aan België.
De inventaris – enkel uitgegeven in elektronische versie – is gratis online beschikbaar via onderstaande links.
TALLIER Pierre-Alain Inventaire des Traités authentiques de cession de l’État Indépendant du Congo à la Belgique et documents relatifs à la cession de l’État Indépendant du Congo à la Belgique provenant d’Adolphe de Cuvelier (1907-1908), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 65, publicatie nr. 6448, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2024.
