De inventaris van de bouwvergunningen van alle gemeenten van de provincie Luxemburg (1945-1983) toont hoe België evolueerde van vrije bouwpraktijken naar een strak gereguleerd stedenbouwkundig systeem, maar biedt ook tal van mogelijkheden voor individuele opzoekingen.
Deze nieuwe inventaris bundelt de bouwvergunningen van alle gemeenten van de provincie tussen het einde van de Tweede Wereldoorlog en 1983. Ze komen uit het archief van het ministerie van Openbare Werken, bestuur van Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening, directie Luxemburg.
Een bouwvergunning aanvragen voor het optrekken, aanpassen of afbreken van een pand is een belangrijk ankerpunt. Vandaag lijkt een bouwvergunning aanvragen vanzelfsprekend, maar dat is het lang niet altijd geweest. In de 19de eeuw groeide langzaam een mechanisme van controle op het bouwen in agglomeraties met meer dan 2.000 inwoners, op de rooilijnen van kleine en grotere wegen, op de algemene plannen voor stadsuitlijning en de agglomeratiegedeelten van landelijke gemeenten, op onteigeningen per zone, op het trekken van nieuwe straten en de verbreding van bestaande wegen, evenals op hun afschaffing. Deze maatregelen, die werden genomen op initiatief van de gemeenten, golden slechts voor een deel van het grondgebied en lieten in landelijke gebieden veel vrijheid op het vlak van bouwen.
In de 20ste eeuw veranderde dit. Tussen 1914 en 1962 evolueert België van een bijna vrije bouwregeling naar een strikt gecontroleerd systeem. 1914 markeert het begin van de Eerste Wereldoorlog met de bijbehorende vernielingen en de daaropvolgende wederopbouw. 1962 is het jaar van de goedkeuring van de organieke wet van 29 maart 1962 betreffende de Ruimtelijke Ordening en de Stedenbouw.
De verwoesting van steden en dorpen tijdens beide wereldoorlogen bood de kans om de organisatie van de ruimte én de woningen zelf te herdenken. De secretarissen-generaal die aan het hoofd stonden van de ministeries vaardigden op 12 september 1940 een besluit uit over de stedenbouw in sommige gemeentes, met het oog op de wederopbouw van het land. Met dit besluit nam de Staat de regie over de stedenbouw over van de gemeentelijke autoriteiten. Algemene en bijzondere plannen en individuele vergunningen vielen voortaan onder een nieuwe administratie. Na de bevrijding werd het stedenbouwkundig systeem, mits enkele aanpassingen, behouden.
Golden deze regels voor alle gemeenten? Aanvankelijk enkel voor de gemeenten die zwaar getroffen waren door de oorlog. Vervolgens ook voor gemeenten waar de Staat en/of de gemeentelijke overheid de ontwikkeling wil sturen. Na de goedkeuring van de organieke wet van 1962 wordt het systeem uitgebreid tot het hele grondgebied.
De bouwvergunningen zijn geordend per gemeente en volgens de datum van opmaak van het dossier. De naam van de aanvrager vormt de toegangssleutel. In de dossiers vindt men doorgaans de aanvraag, het situeringsplan, het bouwplan, adviezen, informatieverzoeken en de vergunning of weigering om te bouwen.
De vergunningen van de gemeenten Ambly, Bure, Fronville en Resteigne, die tot 1976 tot de provincie Namen behoorden, worden eveneens bewaard in Aarlen (zie Inventaire des archives du Ministère des Travaux publics. Administration de l'Urbanisme. Direction de Namur. Permis de bâtir : Ambly, Bure, Fronville et Resteigne).
Recente bouwvergunningen en verkavelingsvergunningen worden nog bewaard bij de Waalse Overheidsdienst. Alle verkavelingsvergunningen van Wallonië kunnen digitaal worden geraadpleegd op het Géoportail de la Wallonie.
Niet onbelangrijk om af te sluiten: de bouwvergunningsdossiers werden steeds in dubbel opgemaakt. Het tweede exemplaar wordt bewaard bij de gemeentebesturen.
De inventaris
De inventaris is gratis online beschikbaar via onderstaande links.
MOREAU François (en TRIGALET Michel), Inventaire des archives du Ministère des Travaux publics. Administration de l’Urbanisme et de l’Aménagement du Territoire. Direction du Luxembourg. Permis de bâtir (1945-1983), reeks Inventarissen Rijksarchief te Aarlen nr. 180, publicatie nr. 6581, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2025.
