De rechtbank van eerste aanleg van Turnhout is bevoegd voor het gerechtelijk arrondissement Turnhout, wat ongeveer overeenkomt met de Kempen. Nieuwe inventarissen van de burgerlijke, de correctionele en de jeugdrechtbank van Turnhout overstijgen dan ook de lokale geschiedenis.
De rechtbank van eerste aanleg heeft drie afdelingen: de burgerlijke, correctionele en kinder- of jeugdrechtbank. Het archief van de burgerlijke en correctionele rechtbank gaat terug tot de Franse tijd, de kinderrechtbank werd opgericht in 1912. Hun archieven werden tussen 1958 en 2012 naar het Rijksarchief gebracht in acht verschillende overbrengingen. Het probleem? Het archief raakte verspreid over een ingewikkeld kluwen van archiefblokken en ongepubliceerde overdrachtslijsten. De oplossing? Het geheel werd nu ontward in drie overzichtelijke inventarissen, die online beschikbaar zijn.
De burgerlijke rechtbank is bevoegd voor burgerlijke geschillen. Omdat er in het gerechtelijk arrondissement Turnhout vóór 1970 geen aparte rechtbank van koophandel bestond, was de rechtbank van eerste aanleg er ook bevoegd voor handelsgeschillen. Bijzondere reeksen zijn o.a. de plannen en beschrijvingen van gronden die onteigend werden voor de aanleg van kanalen, wegen en spoorwegen in de Kempen, in de periode 1865-1931. Doorheen de documenten zie je het landschap van de regio veranderen.
De dossiers van de concordaten en faillissementen geven dan weer een interessante kijk op de economische geschiedenis van de streek. Bij het archief van de rechtbank zat ook dat van de ‘Ambtelijke scheids- en verzoekingsraad’ van Turnhout, voor 1926-1929. Dit was een raad die het sociaal overleg wou bevorderen tussen werkgevers en werknemers. Het archief van deze raad belicht heel wat sociale conflicten en het ontstaan van het sociaal overleg in de jaren twintig van de 20ste eeuw. De epuratiedossiers zijn op hun beurt interessant voor onderzoek naar de bestraffing van de collaboratie na de Tweede Wereldoorlog.
Het archief van de correctionele rechtbank van eerste aanleg bevat vooral rollen en vonnissen. Belangrijk zijn de repertoria op de vonnissen, die een alfabetische toegang geven op de veroordeelden die een gevangenisstraf, boete of vrijspraak kregen.
Vanaf 1912 werd ‘de kinderrechtbank’ bevoegd voor strafrechtelijke feiten gepleegd door minderjarigen en voor jongeren die zich in een toestand bevonden die als ‘crimogeen’ werd beschouwd (zaken zoals bedelarij, landloperij of ontucht) of waarvan de ouders de tussenkomst van de rechter vroegen. Vanaf 1966 veranderde de ‘kinderrechtbank’ in de ‘jeugdrechtbank’. De jeugdrechter kreeg toen de bevoegdheid voor jongeren tot 18 jaar wanneer ze verdacht werden van een misdrijf, en voor jongeren tot 21 jaar wanneer deze ‘in gevaar’ werden geacht. Vanaf 1966 werd de jeugdrechter ook bevoegd voor burgerrechtelijke aangelegenheden, zoals adoptie, ontvoogding of geschillen over verblijfs- en omgangsregelingen na echtscheiding. De dossiers van de kinder- en de jeugdrechtbank zijn vaak zeer omvangrijk en bevatten gevoelige informatie. Omdat ze privacygevoelig zijn, kan niet iedereen ze zomaar raadplegen. Meer info over de specifieke raadplegingsmodaliteiten vind je hier.
Deze drie nieuwe inventarissen brengen een belangrijk deel van de geschiedenis van de Kempen in beeld. De dossiers van gevonniste zaken van de correctionele rechtbank en het archief van de politierechtbank van Turnhout worden momenteel nog bewerkt. Deze twee inventarissen verschijnen in de loop van 2026.
De inventarissen
De nieuwe inventarissen – enkel uitgegeven in elektronische versie – zijn gratis online beschikbaar via onderstaande links.
- BOUSSE Alfons, DECEULAER Harald, Inventaris van het archief van de rechtbank van eerste aanleg van Turnhout : Correctionele rechtbank ((1796-1799) 1800-1966), reeks Inventarissen Rijksarchief te Beveren nr. 193, publicatie nr. 6598, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2025.
- DECEULAER Harald, Inventaris van het archief van de rechtbank van eerste aanleg te Turnhout : Burgerlijke rechtbank en de ambtelijke scheids- en verzoeningsraad van Turnhout ((1789-1799) 1800 ‒ 1993), reeks Inventarissen Rijksarchief te Beveren nr. 192, publicatie nr. 6571, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2025.
- DECEULAER Harald, Luyckx Tamara, Van de Sompel Eddy, Inventaris van het archief van de rechtbank van eerste aanleg te Turnhout. Kinderrechtbank (1912-1966) en jeugdrechtbank (1966-1987), reeks Inventarissen Rijksarchief te Beveren nr. 193, publicatie nr. 6598, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2025.
