De Generale Maatschappij van België is almaar minder bekend bij het grote publiek. Toch was de holding 175 jaar lang een machtige financiële speler. Er zijn geen andere voorbeelden van een vennootschap die gedurende zo’n lange tijd het lot van een land mee bepaald heeft. Tot nu hadden onderzoekers archieftoegangen voor 223 meter documenten: dat aantal stijgt naar 923!
De geschiedenis van de “Generale” is onlosmakelijk verbonden met het nationaal industrieel verleden van België. In het midden van de 19de eeuw controleerde de Generale zowat 40% van de zware industrie (20 van de 50 hoogovens; 44% van de steenkoolproductie, enz.). Tijdens de Golden sixties kwam de groep nog altijd voor 18% tussen in de investeringen van de Belgische maakindustrie en controleerde de Generale meer dan 400 vennootschappen (waarvan 123 via rechtstreekse participaties).
De Generale was in Europa een prototype van ‘gemengde’ bank waarbij activiteiten als deposito- en zakenbank werden gecombineerd en beschikbare middelen werden belegd in het kapitaal van industriële of financiële ondernemingen. De Generale speelde een cruciale rol in steun aan de industrie – gaande van steenkool tot kernenergie – tijdens de grote crisissen van 1848, 1886 en 1930 of tijdens de depressie van de jaren 1970. De concentratie in de Belgische industrie is voor een groot stuk haar verdienste. Vanuit een bezorgdheid om de competitiviteit van de Belgische industrie heeft ze ondernemingen van Europees of wereldformaat opgezet in elke industriële sector: Glaverbel voor glas, Union Minière of Umicore voor non-ferrometalen, UCB in de chemie, Tractebel in de engineering, ACEC voor de elektrosector, Cockerill-Ougrée-Providence en Espérance-Longdoz in de staalnijverheid, Electrabel voor elektriciteit, CBR voor cement, Pabeltec voor papier, CMB voor de zeescheepvaart …
Door de belangrijke economische rol die ze opnam heeft de Generale tijdens heel haar bestaan nauwe banden onderhouden met de politiek. Die haat-liefdeverhouding heeft van de Generale een quasi nationale instelling gemaakt. Denken we maar aan de clash tussen de Generale en Frère-Orban in 1848, waardoor de Generale ophield een emissiebank te zijn. De Generale speelde ook een cruciale rol tijdens beide wereldoorlogen door in grote mate de houding van de Belgische ondernemerswereld tegenover de bezetter mee te bepalen. Tijdens de 19de en 20ste eeuw intervenieerde ze meermaals om bedrijven te redden van een al te brutaal faillissement dat een regio of het land zou gedestabiliseerd hebben.
Vanaf 1895 kwam de Generale tussen in talrijke ondernemingen die actief waren buiten België, met name in Rusland, Oost-Europa, China, enz. In 1906 kreeg de Generale van Leopold II de opdracht om de mijnschatten van Katanga uit te baten en om verkeerswegen aan te leggen om die regio te ontsluiten. Vanaf dan was Congo het speerpunt van de buitenlandse expansie van de groep. In de jaren 1920 heeft de Generale het industriële Congo uitgevonden. In 1929 slorpte ze een andere groep op die zeer actief was in Congo, namelijk de Overzeese Bank. Ze controleerde op dat moment de volledige koloniale productie van koper, diamant, radium, cement, enz. De Generale heeft een zeer belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Congo, ook na de onafhankelijkheid.
Het archief van deze gemengde bank, die in 1934 een holding werd, is gelukkig bewaard gebleven. In 1932 kreeg algemeen rijksarchivaris Etienne Sabbe een eerste reeks archieven van de Generale Maatschappij van België. Deze 50 strekkende meter archief vormde de eerste vrijwillige archiefoverdracht van een Belgische onderneming aan het Rijksarchief. Omstreeks 1960 volgde een tweede lot van 60 meter (over de periode 1850-1920).
Het is vooral sinds de oprichting van de Vereniging voor de Valorisatie van Bedrijfsarchieven dat het archiefbeleid van de Generale actiever werd. Contacten tussen de VVBA en de holding leidden tot meerdere opeenvolgende en bijkomende overbrengingen van archief naar het Rijksarchief. René Brion en Jean-Louis Moreau hebben het archief geïnventariseerd, wat resulteerde in vier aparte publicaties, respectievelijk verschenen in 2001 (95 strekkende meter, 3de overbrenging), 2006 (78 strekkende meter, 2de overbrenging) en 2025 (360 strekkende meter, 4de overbrenging en 275 strekkende meter, 5de overbrenging). Het archief dat omstreeks 1960 naar het Algemeen Rijksarchief werd overgebracht, werd geïntegreerd in de 5de overbrenging.
Tenslotte heeft de bank BNP Paribas Fortis in 2022 zowat 65 strekkende meter archief van de Generale Maatschappij van België geschonken aan het Rijksarchief. De inventaris hiervan werd gepubliceerd onder de titel “Archives de la Société Générale de Belgique, sixième versement”.
De zes apart geïnventariseerde (maar volgens een gelijkaardig ordeningsplan) loten samen vertegenwoordigen 923 meter. Dit archief, grotendeels raadpleegbaar (de dertigjaarregel is van toepassing) in het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier, bevat een schat aan informatie over duizenden ondernemingen. We wijzen graag op het belang van de deelbestanden met het archief van de opeenvolgende gouverneurs en directeurs van de Generale. Elk van deze zakenmensen oefende mandaten uit in tientallen bedrijven waarover we dus informatie uit de eerste hand hebben.
De inventarissen
De nieuwe inventarissen – enkel uitgegeven in elektronische versie – zijn gratis online beschikbaar via onderstaande links.
- BRION René, MOREAU Jean-Louis, Inventaire des archives de la Société Générale de Belgique : Quatrième versement (1777-2003), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 78, publicatie nr. 6545, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2025.
- BRION René, MOREAU Jean-Louis, Inventaire des archives de la Société Générale de Belgique : Cinquième versement (1823-2006), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 79, publicatie nr. 6560, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2025.
- BRION René, MOREAU Jean-Louis, Inventaire des archives de la Société Générale de Belgique : Sixième versement (1822-1998), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 80, publicatie nr. 6564, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2025.
