Het Kadaster brengt het onroerend patrimonium minutieus in beeld met de bedoeling om rechtszekerheid te verschaffen (wie is eigenaar van welk perceel en waar liggen de grenzen) en om een correcte belasting te heffen. Het resultaat van die opmetingswerkzaamheden en berekeningen zijn vele kilometers documenten en plannen op papier, microfiche, microfilm en digitale dragers.

Het kadasterarchief valt anno 2024 onder de bevoegdheid van de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie van de FOD Financiën. Tot 2018 waren de diensten heel terughoudend om archief over te dragen naar het Rijksarchief. Het afleveren van kadastrale documenten vormde immers een belangrijke bron van inkomsten. De gewestelijke directies van het Kadaster (nu Centra Opmetingen en Waarderingen) hadden hun eigen archiefdiensten waar opzoekingen gebeurden en tegen betaling kadastrale informatie werd afgeleverd aan burgers, landmeters, notarissen en onderzoekers.
Het Kadaster vroeg en kreeg een uitzondering op de verplichting uit de Archiefwet van 1955 om alle documenten ouder dan 100 jaar over te brengen naar het Rijksarchief. Alle documenten van het Kadaster kregen het label ‘permanent administratief nut’. Zo goed als al het archief bleef bij de diensten zelf. Dankzij goede persoonlijke contacten kwamen onder meer in het Rijksarchief Gent in de jaren 1970 en 1980 toch al pre-primitieve plannen, expertisedossiers en perequatiedocumenten binnen. Andere gewestelijke directies droegen niets over. Bij verhuisoperaties gingen daardoor her en der te veel waardevolle documenten verloren. Zo belandden in Antwerpen de expertisedossiers van bijzondere gebouwen bij de verhuis naar het AMCA-gebouw in de container. Doodzonde.

Kort na de start van het SATURN-project in 2013 kwam er schot in de zaak. Het lukte om de originele primitieve plannen en de proces-verbalen van grensafpaling voor heel België binnen te halen. Ook archief van de antennes (de buitendiensten) kwam mondjesmaat binnen. Maar op de grote bulk van archieven van de voormalige gewestelijke directies (Centra MEOW) was het nog wachten. Vanaf 2018 kwam ook de overbrenging van archief van de Centra MEOW op gang. De FOD Financiën rationaliseerde en verliet tal van gebouwen. Het Rijksarchief is dan de ideale oplossing om de archieven te huisvesten. Wallonië loopt voorop. Intussen is zo’n 4 kilometer kadasterarchief overgebracht naar de Rijksarchieven van Namen, Aarlen, Bergen en Luik. De overbrengingen naar de Rijksarchieven van Brussel (Vorst), Leuven en Louvain-la-Neuve zijn volop bezig. Tussen 2025 en 2028 verwacht het Rijksarchief de kadasterarchieven van de Centra MEOW van Gent, Hasselt, Brugge en Antwerpen. In totaal gaat het om zo’n 12 kilometer kadasterarchief dat tussen 2018 en 2028 zal binnenkomen. De focus ligt op de documenten tot 1976: basisdocumenten (inclusief plannen), mutatiedocumenten en expertisedocumenten (wat er bewaard is van de opeenvolgende perequaties).

Is dat alleen maar goed nieuws? Ja en nee. Kadasterarchief is bijzonder interessant, we zeiden het al. Maar opzoekingen zijn complex. De materiële toestand van het kadasterarchief is niet optimaal. Vooraleer het kadasterarchief toegankelijk is voor geïnteresseerde lezers en rechtzoekende burgers is er nog een lange weg te gaan: voldoende magazijnruimte vinden, zoekwijzers maken, toegang tot digitale bestanden regelen en extra vorming organiseren voor leeszaalmedewerkers en archivarissen. We gaan de uitdaging graag aan.