Project “Resolutie-Metissen”: balans en vooruitzichten

Sinds bijna vier jaar brengt het Rijksarchief de individuele en algemene dossiers in kaart die het mogelijk maken het persoonlijke en collectieve parcours te reconstrueren van de metissen die geboren werden binnen de context van de Belgische kolonisatie. Het identificeren en ontsluiten van deze archieven komt tegemoet aan een belangrijke maatschappelijke vraag. Op 8 mei 2023 maakte het Rijksarchief in aanwezigheid van de minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib, de minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez en de staatssecretaris voor Federaal Wetenschapsbeleid Thomas Dermine de balans op van het geleverde werk en de perspectieven van het onderzoeksproject "Resolutie-Metissen".

In de context van de “Resolutie over de segregatie waarvan de metissen uit de periode van de Belgische kolonisatie in Afrika het slachtoffer zijn geweest” voert het Rijksarchief sinds 1 september 2019 een grootschalig onderzoek naar de geschiedenis van de metissen. Dit ambitieus project met de naam “Resolutie-Metissen” wordt gefinancierd door Wetenschapsbeleid, Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking. Het lopende onderzoek wil vooral de talrijke archiefbestanden in kaart brengen die het mogelijk maken de persoonlijke en collectieve parcours te reconstrueren van de metissen die geboren werden binnen de context van de Belgische kolonisatie.

Tijdens de koloniale periode werden vele metissen als kind van hun familie gescheiden en vervolgens onder Staatsvoogdij geplaatst in de religieuze instellingen die zowat overal verspreid lagen over de gekoloniseerde gebieden. Sommigen onder hen werden nadien naar Europa gestuurd (of naar andere landen in het "Globale Noorden") waar ze geplaatst werden in pleeg- of adoptiegezinnen, of in instellingen terechtkwamen. Velen van hen, maar ook hun dierbaren en nakomelingen zijn nog steeds op zoek naar hun roots en naar informatie over hun eigen familiegeschiedenis.

In verband met deze bewogen periode uit de geschiedenis bestaan dus belangrijke verwachtingen, in eerste instantie op collectief vlak, waar een sterke maatschappelijke vraag leeft naar een open en overzichtelijk archiveringsbeleid. Maar ook op individueel vlak stellen de metissen en hun families zich vragen. Om aan al die verwachtingen tegemoet te komen heeft het Rijksarchief beslist om de kennis die inmiddels werd opgebouwd zo transparant en laagdrempelig mogelijk beschikbaar te maken. Daarvoor werden verschillende initiatieven genomen, waaronder de publicatie van de zoekwijzer die op 8 mei 2023 werd voorgesteld.

Meer dan 250 zoekvragen in bijna 4 jaar

Sinds de start van het project Resolutie-Metissen eind 2019 heeft het Rijksarchief meer dan 250 zoekvragen ontvangen van metissen en hun nakomelingen die op zoek zijn naar hun eigen roots of naar de afkomst van hun familieleden. Die vragen worden gesteld door metissen uit België of andere landen in het "Globale Noorden", maar ook door metissen die in de huidige republieken Congo, Rwanda en Burundi verblijven.

Het Rijksarchief bewaart een belangrijk archivalisch erfgoed over de koloniale periode. Van de meerdere strekkende kilometer archief waaruit dit uitzonderlijk erfgoed bestaat, bewaart het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier onder meer verschillende reeksen individuele dossiers over metissen en hun levensloop in en buiten Afrika. Eén van die reeksen bestaat uit 995 individuele dossiers die werden aangemaakt door de Association pour la Protection/Promotion des Mulâtres, een vzw die in 1932 werd opgericht in Brussel en die vele metissen heeft gevolgd bij hun aankomst in België, en soms tot lang nadien.

Het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier bewaart ook een reeks met ongeveer 900 individuele dossiers die de koloniale overheden hebben aangelegd over metissen die geboren werden in Ruanda-Urundi en in mindere mate in het nabijgelegen Kivu.

De zowat 10 strekkende km “Afrika-archief” die momenteel worden overgebracht van de FOD Buitenlandse Zaken naar het Rijksarchief bevatten ook een groot aantal archiefbestanden en -reeksen waarmee de geschiedenis van de metissen uit de koloniale tijd gedocumenteerd is of kan worden. Het gaat dan onder meer over de reeksen met tienduizenden dossiers van het 'Afrikapersoneel', waarin heel wat vaders kunnen worden teruggevonden van metissen die geboren werden tijdens de koloniale periode.

Het Algemeen Rijksarchief bewaart op zijn beurt binnen de reeksen individuele dossiers die werden aangelegd door de Vreemdelingenpolitie een dossier over nagenoeg elke metis die op het Belgisch grondgebied verbleef.

Om zo goed mogelijk de individuele en collectieve levenslopen van de metissen te kunnen reconstrueren, moet ook nog worden ingezet op heel wat andere archiefbestanden die in het Rijksarchief of in andere instellingen worden bewaard.

Waarom de archieven in kaart brengen?

Vaak is het moeilijk om de weg te vinden in de wirwar aan “koloniaal archief”. Het omvat zowel overheidsarchief (gevormd door de koloniale overheid) als privéarchief (gevormd door privéactoren zoals verenigingen, ondernemingen of religieuze congregaties) en de condities van bewaring, ordening en toegankelijkheid van deze archieven zijn heel uiteenlopend.

De bronnen waarmee de geschiedenis van de metissen kan worden gedocumenteerd, zijn ook geografisch erg verspreid. Ze worden bewaard in het Rijksarchief of in andere bewaarinstellingen in België of elders in Europa, maar ook in Afrika.

Het in kaart brengen van al deze archieven moet het mogelijk maken om duidelijke antwoorden te bieden op de vragen die vele metissen zich ook vandaag nog stellen en tegelijk om een globale historische studie te realiseren die aan het einde van het project, in februari 2026, zal worden voorgesteld in het parlement.

Met de publicatie van een zoekwijzer (40 blz.) wordt alvast inzicht verschaft in een ingewikkeld archieflandschap en een gebruiksvriendelijke presentatie gegeven van de belangrijkste archiefbestanden en collecties die op dit ogenblik geïdentificeerd zijn. In functie van de ontdekking van bijkomende relevante bronnen zal de zoekwijzer stapsgewijs worden bijgewerkt.