Het archief(je) van de heer en de schepenbank van Nieuwland, dat recent in het Rijksarchief Gent werd geïnventariseerd, bevat niet alleen renteboeken en financiële documenten zoals eigendomstitels en leenverheffingen, maar ook een bijzondere reeks geregistreerde akten en contracten, vanaf het eerste kwart van de 15de eeuw tot 1794. Waardevol bronnenmateriaal om transacties van gronden, huizen, … in deze specifieke zone van de Gentse binnenstad te achterhalen!
Van Loo en co
Gent, december 1674. Christoffel Plasschaert, baljuw van Nieuwland, beleeft spannende tijden. Hij arresteerde zonet een zekere Gheert van Loo uit Zeveneken, nadat die zich behoorlijk had misdragen in het huis van een weduwe. Van Loo was daar binnengedrongen en had de vrouw een belangrijk document ontfutseld: een obligatie ter waarde van een aanzienlijke som, waarvan hij één van de debiteurs was. Voor haar ogen scheurde hij de handtekeningen (waaronder de zijne) van het document, stak het fragment in zijn mond en begon erop te kauwen, waarna hij het op een lopen zette met de rest van de obligatie. Zijn vlucht eindigde ter hoogte van het Predikherenklooster, waar de baljuw hem onderschepte.
Deze zaak wekte meteen ook de interesse van het Gentse stadsbestuur. De schepenen van de Keure probeerden Plasschaert te overhalen de gevangene naar hen over te laten brengen uit het vorstelijke Gravensteen, wat de baljuw categoriek weigerde. Nieuwland was immers een kleine heerlijke enclave in de Gentse binnenstad, zonder relatie met het stadsbestuur maar wél afhangend van het vorstelijk leenhof van de Oudburg te Gent. Het was dan ook dat leenhof dat bevoegd was om de crimineel te berechten, iets wat hij in een officieel schrijven de baljuw en leenmannen van de Oudburg op het hart drukte. Van Loo overdragen aan de stad zou niet zozeer een blamage betekenen voor de heer van Nieuwland, maar vooral kwalijk blijken voor het vorstelijke imago.
De historie over Van Loo is anekdotisch, maar tegelijk veelzeggend. Ze komt uit een eerder onbekend stukje Gentse geschiedenis: het archief(je) van de heer en de schepenbank van Nieuwland, dat recent in het Rijksarchief Gent werd geïnventariseerd.
Het archief en de onderzoeksmogelijkheden
Nieuwland was één van de kleinere Gentse heerlijkheden die onafhankelijk van de stad of de grotere Sint-Pieters- en Sint-Baafsheerlijkheden bestonden, en vormde een enclave in de buurt van de Muide, in de schaduw van de Heilig Kerstkerk (ook wel bekend als Sint-Salvatorkerk). Sinds begin 15de eeuw was Nieuwland achtereenvolgens bezit van de families Clocmans, Vrombauts, Sersanders, Sersimoens, Utenhove, Van Hertefeld, Van Rockelfing en uiteindelijk d’Hane. Dit waren stuk voor stuk Gentse vooraanstaande families, met uitzondering van de cluster Van Hertefeld & Van Rockelfing, die Hongaarse roots hadden. Van het archief van deze heren zijn hoofdzakelijk renteboeken en financiële documenten bewaard, net als enkele eigendomstitels, leenverheffingen en stukken over conflicten.
De schepenbank van Nieuwland mocht slechts kleine zaken berechten, meteen ook de reden waarom de zaak-Van Loo aan het hogerliggende leenhof werd toegewezen. Gezien de locatie van Nieuwland in de binnenstad van Gent viel er op bestuurlijk vlak nauwelijks iets te regelen. Maar het archief van de schepenbank bevat wel nog een andere belangrijke troef: een aaneensluitende reeks geregistreerde akten en contracten, vanaf het eerste kwart van de 15de eeuw tot 1794. In de beginperiode zijn het zelfs originelen in perkament, in chirograafvorm, wat eigenlijk typisch is voor stedelijke administraties. Later worden het minuten, want vanaf 1641 werd deze vorm van willige rechtspraak ook bijgehouden in registers.
Gecombineerd zijn ze bijzonder waardevol voor het achterhalen van grond-, huizen- en andere transacties in deze specifieke zone van de Gentse binnenstad, een “blinde vlek” in de bronnen van het Gentse stadsbestuur.
De inventaris
Je kan deze inventaris zowel raadplegen via onze online zoekomgeving als downloaden in pdf-formaat via onze webshop. Beide opties zijn gratis.
VERFAILLIE Joke, Inventaris van het archief van de heer en de schepenbank van Nieuwland te Gent (1429-1796), reeks Inventarissen Rijksarchief te Gent nr. 171, publicatie nr. 6373, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023 (alleen elektronisch beschikbaar).
