In de context van de ontsluiting en valorisatie van de indrukwekkende hoeveelheid koloniaal archief die momenteel wordt overgebracht, heeft het Rijksarchief een inventaris gepubliceerd van het archief van het Afrikapersoneel. Het gaat om 30 strekkende meter algemene dossiers die werden aangemaakt door het ‘Bestuur van het Moederland’ in Brussel, naast persoonlijke gegevens van 9.818 ambtenaren die tot 1914 werden aangeworven voor de Internationale Vereniging voor de verkenning en beschaving van Midden-Afrika, het Studiecomité van Opper-Congo, de Internationale Congovereniging, Congo-Vrijstaat, de “Expeditie Wissmann”, het Bijzondere Katangacomité en het Ministerie van Koloniën. De “registres de la matricule” [stamboekregisters], die de fiches bevatten van de ambtenaren aan de slag in de kolonie tussen 1877 en 1914, zijn online raadpleegbaar.
De ambtenaren van de voormalige Internationale Congovereniging waren de eerste functionarissen van de nieuwe soevereine Staat in Midden-Afrika. In 1885 werd het plaatselijk bestuur van Congo-Vrijstaat nog waargenomen door meerdere naties. De 160 ambtenaren in kwestie waren buitenlandse onderdanen, voornamelijk militairen. De ‘Koning-Soeverein’ koos vervolgens zelf “zorgvuldig” de hoge ambtenaren van de plaatselijke regering in Vivi en later in Boma, terwijl de aanwerving van het lagere personeel werd georganiseerd in Brussel, vanuit elk departement van de “Centrale regering”.
Demilitarisering en “Belgicisering” van het Afrikapersoneel ten tijde van de kolonie
Na de Belgische annexatie van Congo in 1908 bleven de 1.248 ambtenaren die dienden onder het “Leopoldistische bestuur” op post. Er werd voorrang gegeven aan de aanwerving van Belgen, maar het Ministerie van Koloniën bleef ook buitenlanders aanstellen om het tekort aan dokters, veeartsen en ingenieurs te kunnen opvangen. Na het herziene statuut van 1947 werden enkel nog Belgische en Luxemburgse kandidaten aangeworven. Tot het eind van WO II steeg het aantal ambtenaren langzaam van 1.937 in 1910 naar 2.348 in 1918 en 3.287 in 1945. In 1955 klom het personeelsbestand tot 7.509 en in 1960 zelfs tot 9.971 mensen.
Opleiding en aanwerving van “elitepersoneel”
In 1920 richtte de eerste minister van Koloniën, Jules Renkin, de Koloniale Hogeschool op, die in 1923 werd omgedoopt tot Koloniale Universiteit van België en in 1949 tot Universitair Instituut van Overzeese Gebieden. Er werden ook ambtenaren voor de kolonie aangeworven vanuit de Belgische universiteiten, die daarvoor een diploma in politieke en koloniale wetenschappen afleverden. Het Bestuur in Afrika wierf daarnaast artsen, verpleegkundigen en gezondheidsambtenaren aan die een speciale opleiding hadden gevolgd in de school van het Tropisch Instituut, die later het Instituut Tropische Geneeskunde Prins Leopold zou worden.
Statuut en bescherming van de ambtenaren van het Bestuur in Afrika
Het eerste statuut uit 1910 werd zesmaal hervormd. Beroepsmagistraten, ambtenaren van de rechterlijke orde en kaderleden van de Openbare Weermacht kregen elk een apart statuut. Er werd aan segregatie gedaan binnen het Afrikapersoneel, waar een onderscheid werd gemaakt tussen Europese ambtenaren en “inboorlingen”. Vanaf 1920 kreeg het Bestuur in Afrika een Association des Fonctionnaires et Agents de la Colonie. In 1959 werd eindelijk een "eenheidsstatuut" ingevoerd voor de loopbanen van het "Europees" en het Afrikaans personeel, waarbij die laatsten sinds 1955 werden verdedigd door de Association du Personnel indigène de la Colonie, voorgezeten door een zekere Patrice Emery Lumumba…
Raadpleging
Het archief van het Afrikapersoneel (1877-1960) wordt bewaard in het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier. Documenten ouder dan 100 jaar zijn vrij raadpleegbaar. De raadplegingsmodaliteiten voor stukken van minder dan 100 jaar staan vermeld in de inventaris.
De “registres de la matricule” [stamboekregisters], die de fiches bevatten van de ambtenaren aan de slag in de kolonie tussen 1877 en 1914, werden gedigitaliseerd. Deze gedigitaliseerde documenten zijn nu raadpleegbaar via onze zoekrobot “zoeken naar archieven”. Om deze registers te doorbladeren en de referenties te vinden van de fiches waarnaar je op zoek bent, kan je ofwel de index van de registers gebruiken, ofwel de zoekrobot “zoeken naar personen” (project “Personeel in Afrika”).
Inventaris
Je kan de inventaris online raadplegen en downloaden. Beide opties zijn gratis.
VANDEWOUDE Émile, (herziene en aangevulde versie) BERNARDO Y GARCIA Luis Angel, (m.m.v.) COURTHOUTS Martin, DE BELDER Jean-Pierre, NOSSENT Christophe, Inventaire des archives du ministère des Colonies et successeurs en droit : Administration métropolitaine : Personnel d’Afrique : Dossiers généraux (1877-1960), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 46, publicatie nr. 6360, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023.
