De dossiers inzake schoolinspecties in de Duitstalige Gemeenschap die tussen 1921 en 1988 werden opgesteld door de verschillende inspecteurs van de gesubsidieerde basisscholen zijn geïnventariseerd en raadpleegbaar in het Rijksarchief Eupen. Ze getuigen van de toestand van de schoolgebouwen, het dalende geboortecijfer in de Duitstalige Gemeenschap en de groeiende invloed van de zogenaamde actieve pedagogie in de jaren 1960.
Onderwijs en opvoeding zijn sleutelbevoegdheden die de Duitstalige Gemeenschap verkreeg na de staatshervorming van 1988. Het nieuwe departement dat bevoegd was voor deze taak begon zijn werkzaamheden op 1 april 1990 onder de naam Abteilung Organisation des Unterrichtswesen. Na verschillende herstructureringen wordt deze bevoegdheid vandaag gedeeld door drie departementen: opleiding en organisatie van het onderwijs (Ausbildung und Unterrichtsorganisation), pedagogie (Pädagogik) en onderwijspersoneel (Unterrichtspersonal). De schoolinspecties en de begeleiding van de schooltrajecten vallen onder de afdeling Pedagogie.
Het archief dat in deze inventaris beschreven wordt, bevat voornamelijk dossiers van de rechtsvoorgangers van de administratie die vandaag instaat voor de schoolinspecties binnen de Duitstalige Gemeenschap. De documenten werden tussen 1921 en 1988 opgemaakt door verschillende inspecteurs van de basisscholen in het gesubsidieerd onderwijs. Het gaat zowel om scholen waarvan de gemeentes de inrichtende macht zijn als scholen die behoren tot het “vrije” net.
In 1953 omvatte het arrondissement Verviers de kantons Eupen, Sankt-Vith, Stavelot-Malmedy en Aubel. In de jaren 1960 en 1970 werden de grenzen van de kantons hertekend. Zo ontstond het Duitstalig kanton Sankt-Vith, waartoe ook de regio Eupen behoorde. Vervolgens werden door bevoegdheidsoverdrachten de documenten die in de inventaris beschreven staan, overgedragen aan de Duitstalige Gemeenschap, die ze na afloop van hun administratief nut archiveerde.
Tot de opdrachten van de schoolinspectie behoren de uitvoering van de benoeming van leerkrachten, het toezicht op de uitvoering van de onderwijsprogramma’s die worden opgesteld door het ministerie van Onderwijs, het bepalen van normen voor de opleiding van leerkrachten van alle onderwijsniveaus, en de controle daarop bij alle scholen en leraars, via inspecties en evaluaties. De schoolinspectie was ook het bestuurs- en bemiddelingsorgaan tussen de scholen en de inrichtende machten, in de praktijk vooral de gemeentes (voor het basisonderwijs) en het ministerie van Onderwijs.
De archieven
De dossiers in dit archiefbestand beslaan een lange periode, maar gaan vooral over de jaren 1950 tot 1980. Ze getuigen dus van de historische evoluties in het onderwijsveld tijdens die jaren. Zo weerspiegelen ze bijvoorbeeld de daling van het leerlingenaantal tijdens de Tweede Wereldoorlog en de daling van het geboortecijfer in de jaren 1960, maar ook de eerder primitieve toestand van de gebouwen en klaslokalen waarin de leerlingen in de naoorlogse decennia onderwijs kregen. De dossiers tonen daarnaast hoe de sterk verspreide schoolstructuren in de loop der decennia geleidelijk aan gerationaliseerd werden. Terwijl in de jaren 1950 elk gehucht nog een eigen dorpsschooltje had,werden in de jaren 1970 deze kleinschalige structuren opgegeven voor grotere scholen, gevestigd in de grotere gemeentes.
De documenten illustreren ook de organisatie en het subsidiëringssysteem van de vrije scholen. Je vindt gegevens over de benoeming van leerkrachten, de “tweede schoolstrijd” (1951-1958) en de groeiende invloed van de zogeheten “actieve” pedagogie vanaf de jaren 1960. Een ander belangrijk onderwerp betreft het debat rond de onderwijstaal in de Duitstalige Gemeenschap. Getuigenissen in dit verband komen vooral uit het zuiden van de Belgische Eifel (vandaag Amel, Sankt-Vith en Burg-Reuland).
De inventaris
De Duitstalige inventaris van het archief van het departement Pedagogie van het ministerie van de Duitstalige Gemeenschap is gratis online raadpleegbaar.
QUADFLIEG Peter, Inventar Archivbestand Ministerium der Deutschsprachigen Gemeinschaft Belgiens (MDG): Fachbereich Pädagogik (1920-1991), reeks Inventarissen Rijksarchief Eupen nr. 25,
publicatienummer 6264, Algemeen Rijksarchief, Bruxelles, 2022.
