Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

Het Rijksarchief reageert op het verslag van de deskundigen van de Congocommissie

Texte petit  Texte normal  Texte grand
09/12/2021 - Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier

Op 22 november 2021 hebben de experten van de “Bijzondere Commissie belast met het onderzoek over Congo-Vrijstaat en het Belgisch koloniaal verleden” hun verslag voorgesteld aan de leden van de Bijzondere Kamercommissie en aan het publiek. Een belangrijk deel van dit rapport handelt over het vraagstuk rond de koloniale archieven en de toegang tot informatie. Er wordt ingegaan op enkele essentiële opdrachten van het Rijksarchief en op enkele lopende projecten binnen onze instelling.

In een zeer korte tijdspanne werd een titanenwerk verricht, waardoor de Commissie een zeer volledig beeld heeft kunnen schetsen van diverse vraagstukken en problemen. Dit verdient absoluut erkenning. De uitdaging was groot en de beperkingen talrijk. Het werk van dit grote team ontsnapte niet aan kritiek, maar laten we niet vergeten dat de experten door tijdgebrek niet overal alle gewenste correcties konden doorvoeren, niet over elk luik van het rapport gezamenlijk konden reflecteren, of zelfs niet alle vertalingen konden nalezen.

Een belangrijk deel van dit rapport handelt over het vraagstuk rond de koloniale archieven en de toegang tot informatie. Er wordt ingegaan op enkele essentiële opdrachten van het Rijksarchief en op enkele lopende projecten binnen onze instelling, zoals de overbrenging van 9,5 km “Afrika-archief” van de FOD Buitenlandse Zaken naar het Rijksarchief en het onderzoeksproject “Resolutie-Metissen”.

In het verslag van de experten wordt de kwaliteit van de dienstverlening door het Rijksarchief onder de loep genomen. Deze analyse baseert zich onder meer op de hoorzitting van 19 oktober 2020 van de Bijzondere Kamercommissie, waar vijf onderzoekers van onze instelling het woord namen. Tijdens deze besprekingen (waarvan de opname en de transcriptie beschikbaar zijn op de website van de Kamer) werden de prioriteiten voor de koloniale archieven belicht: toegankelijkheid, reiniging, declassificatie, digitalisering en terbeschikkingstelling. Deze strategie van het Rijksarchief kreeg veel weerklank en commentaar. Zo wees historica Gillian Matthys op het belang van een zo ruim mogelijke toegankelijkheid van de archieven, waarbij declassificatie een belangrijk aspect is. Ook sprak zij de wens uit tot een herfinanciering van de archiefsector, omdat dit de enige manier is om een kwaliteitsvolle dienstverlening te bieden en tegemoet te komen aan de verwachtingen van de gebruikers.

De experten vermeldden in hun rapport ook het project “Resolutie-Metissen” dat op 1 september 2019 van start ging in het Rijksarchief en een rechtstreeks gevolg is van de “Resolutie over de segregatie waarvan de metissen uit de periode van de Belgische kolonisatie in Afrika het slachtoffer zijn geweest”, op 29 maart 2018 unaniem aangenomen door het Parlement. Dit omvangrijke project werd in twee fasen opgedeeld. De eerste fase heeft als doel om alle archiefdocumenten in kaart te brengen die toelaten om de individuele en collectieve trajecten van de koloniale metissen in beeld te brengen. In dat kader behandelen de onderzoekers ook individuele aanvragen tot onderzoek naar de oorsprong van metissen en hun nakomelingen, of ze zich nu in België bevinden of elders. Vanaf februari 2022 start de tweede fase, waarin een historische studie wordt opgesteld over de gerichte segregatie waarvan de metissen onder het Belgische koloniale bewind het slachtoffer waren. In tegenstelling tot wat in het expertenverslag wordt beweerd, is het project niet beperkt tot de metissen die rond de onafhankelijkheid naar België werden overgebracht, noch tot een bepaalde “doelgroep”. In overeenstemming met de wensen die in de Resolutie werden geformuleerd, kiest het onderzoek voor een globale, inclusieve en participatieve benadering en hanteert het project een breed chronologisch (1885-1980) en geografisch kader. Alleen een dergelijke benadering zal licht kunnen werpen op dit complexe fenomeen, waarvan de concrete gevolgen ook vandaag nog door veel metissen en hun nakomelingen worden ervaren. Meer informatie over dit onderzoeksproject is te vinden op de projectwebsite. Het projectteam realiseerde onlangs ook een virtuele tentoonstelling, die in alle transparantie een blik werpt op het lopende onderzoek.

Het Rijksarchief is verheugd dat de talrijke inspanningen die de instelling gedurende vele jaren heeft gedaan om de koloniale archieven toegankelijker te maken eindelijk hun vruchten afwerpen. We denken concreet aan de verwerving van kilometers – zowel publieke als private – archieven, de publicatie van gedetailleerde online toegankelijke zoekinstrumenten zoals de belangrijke “Guide des sources de l’histoire de la colonisation”, gedigitaliseerde en online doorzoekbare archiefbestanden, onderzoeks­ondersteuning, onderzoeksprojecten, een shared heritage-project in samenwerking met de Rwandese overheid, transparante communicatie, de toepassing van de aanbevelingen van UNESCO en de Internationale Archiefraad (ICA), enz.

De archieven met betrekking tot de kolonisatie vormen een gemeenschappelijk erfgoed, dat dringend moet worden gedeeld. Niet alleen omwille van hun inhoud, maar ook omwille van wat ze vertegenwoordigen voor de Belgische samenleving, voor de Afrikaanse diaspora, voor de vroeger gekoloniseerde gebieden en voor de Congolese, Rwandese en Burundese burgers, bezitten deze archieven een groot historisch en symbolisch kapitaal en spelen ze een belangrijke rol bij herinnering en herdenking. Deze archieven waren destijds een instrument van de kolonisatie. Vandaag echter zijn het vooral getuigenissen van het verleden en dienen ze een hefboom te zijn voor dekolonisatie. De koloniale archieven maken evenzeer deel uit van de Belgische als van de Congolese, Rwandese en Burundese geschiedenis.

Deze archieven beschouwen als gemeenschappelijk erfgoed is slechts een beginpunt. Het vraagstuk rond de koloniale archieven, het verbeteren van de toegankelijkheid, digitalisering, en het zorgen voor een grondige reflectie om de uit de koloniale periode geërfde denkkaders te deconstrueren … dit alles kan niet enkel op de schouders rusten van enkele geëngageerde archivarissen. Hiervoor zijn ook politieke moed en extra middelen noodzakelijk, zoals het expertenrapport van de Bijzondere Commissie onderschrijft.

Ontdek meer

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement