Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

DigHimapper - Van historische kaarten tot analyseerbare informatiebronnen

Texte petit  Texte normal  Texte grand

Inhoud

DigHiMapper betrekt het publiek bij twee belangrijke stappen in de verwerking van historische kaarten tot analyseerbare informatiebronnen. Door kaarten te ‘georefereren’ en ‘annoteren’ wordt het mogelijk landschapsevoluties in beeld te brengen en kaarten gericht te doorzoeken op plaatsnamen. Centraal in een eerste fase van dit platform staan de prachtige kaarten van de familie Arenberg, bewaard in het Algemeen Rijksarchief.

Georefereren

Via het ‘georefereren’ van kaarten worden deze zo goed mogelijk ten opzichte van de huidige toestand geplaatst door punten te zoeken die zowel op een historische kaart als in het huidige landschap terug te vinden zijn. Door de kaarten te herpositioneren wordt het mogelijk deze direct met het heden, maar ook met andere historische kaarten, te vergelijken en zo landschapsevoluties in beeld te brengen. In DigHimapper kunnen zowel bestaande georeferenties verfijnd worden, als nog niet gelokaliseerde kaarten gegeorefereerd worden.

Annoteren

Via het ‘annoteren’ worden plaatsnamen (toponiemen) die te zien zijn op historische kaarten omgezet tot tekst die door computers gelezen kan worden. In combinatie met de herpositionering van de kaart zelf krijgen deze toponiemen een plaats in de ruimte. Aangezien toponiemen vaak een schat aan informatie over vroegere landschappen bevatten, levert dit een onmisbare bron voor het bestuderen van landschapsevolutie op.

Wetenschappelijke bijdrage 

DigHimapper levert op verschillende vlakken een wetenschappelijke/archivalische bijdrage:

  1. Fundamenteel onderzoek naar landschapsgeschiedenis op basis van 'big data van het verleden', in dit geval grote datasets van toponiemen, geconfronteerd met de weergave van landschapselementen op de kaarten.
  2. Het gebruik van lokale toponiemen als een manier om te linken met andere (geschreven) bronnen voor ruimtelijk-historisch onderzoek.
  3. Het voorzien van de mogelijkheid om toponiemen toe te kennen aan de omschrijving van kaarten in online zoekrobots om zo ook op de inhoud van een kaart te kunnen zoeken.
  4. Een verkenning van de mogelijkheden en beperkingen van ‘crowdsourcing’ bij het opschalen van het onderzoek in de komende jaren.

DigHimapper moet gezien worden als een ‘pilot’ project dat later verfijnd, bijgesteld en uitgebreid kan worden op basis van de feedback die we van deze eerste versie ontvangen.

De familie Arenberg en hun kaartencollectie

Het geslacht Arenberg had bezittingen doorheen heel Europa, maar voornamelijk in de Lage Landen. Deze lieten ze graag vastleggen in kaarten. Het fonds Arenberg — en dus ook de kaartencollectie — gaat terug op twee schenkingen van de hertog aan de Belgische staat, in 1918 en 1935. Deze kaarten zijn, samen met vele andere kaarten, inmiddels op hoge kwaliteit gescand. Het gaat in totaal om zo'n 4.000 kaarten, variërend van perceelkaarten van dorpen tot wereldkaarten. De nadruk ligt voornamelijk op België, maar er is ook een serie met Nederlandse steden en kaarten die Duitsland en Frankrijk laten zien. De meeste van deze kaarten zijn opgenomen binnen DigHimapper.

Waar komen de Arenbergs vandaan?

Volgens de legende vocht een ridder genaamd Hartmann de Arberch of Arburg aan de zijde van de Duitse koning Hendrik I de Vogelaar bij de slag van Unstrut in 933. Hartmann raakte dodelijk gewond, maar met zijn laatste krachten lukte het hem nog om zich onder een mispelboom te slepen. Op zijn schild, dat roodgekleurd was door het bloed, vielen drie mispelbloemen. Net voor hij stierf kwam de koning langs en verleende hij Hartmann het rode schild met de drie bloemen als wapen. Dit wordt nog steeds gebruikt door de familie Arenberg. De werkelijkheid is iets minder spannend. De geschiedenis van het geslacht Arenberg begint in de gelijknamige vesting in de Duitse Eiffel. De eerste vermelding van dit geslacht was Hendrik van Arenberg in 1166 als burggraaf van Keulen. Van zijn voorgangers weten we enkel de voornaam, maar de functie van burggraaf was erfelijk waardoor het aannemelijk is dat ook zij tot deze familie behoorde. Hiervan uitgaande dateert de eerste vermelding van de Arenberg familie uit 1032 met Ulrich als burggraaf van Keulen.

Margaretha van der Mark-Arenberg

Tegen het einde van de 13de eeuw stopte de mannelijke bloedlijn en daarmee ook het doorgeven van de achternaam Arenberg. De titel van burggraaf werd verkocht en Mathilde van Arenberg trouwde met de graaf van Marck. Hoewel de naam weg was, bleef het landgoed wel in handen van de nakomelingen van Mathilde. Uiteindelijk zat ook deze familie zonder mannelijke opvolgers. In 1547 trouwde Margaretha van der Mark-Arenberg met Jan van Ligne, op voorwaarde dat Jan de naam en het wapen van de Arenberg zou overnemen en ook hun kinderen de naam Arenberg zouden dragen. De familienaam was gered! Deze regeling telt tot op de dag van vandaag.

Een vooraanstaande familie                                            

De familie Arenberg behoorde tot een van de machtigste families van Europa tussen 1550 en 1800. Op het hoogtepunt van haar macht bezat de familie Arenberg ongeveer 30 residenties en kastelen, verspreid over Europa. In 1576 werd de titel heer van Arenberg verheven tot rijksvorst van Arenberg. Dit was destijds Karel. De rijksvorst mocht deelnemen aan de rijksdag, waarbij alle prinsen van het Heilige Roomse Rijk te samen kwamen en zaken bespraken. Vanaf 1644 mocht de dan regerende vorst zichzelf hertog van Arenberg noemen.

De Arenbergs vergaarden veel van hun rijkdom en macht door een strategische huwelijksstrategie. Een voorbeeld van zo'n huwelijk is dat van Karel van Arenberg en Anne van Croy in 1587. De familie Van Croy was een van de rijkste families in Europa. De broer van Anna bleef kinderloos, waardoor Karel het hertogdom Aarschot en het prinsendom Chimay erfde. Een huwelijk uit 1748 zorgde ervoor dat na het uitsterven van de familie van der Marck-Lummen een reeks bezittingen uit Frankrijk en de Duitse gebieden Schleiden en Saffenburg in de handen van de familie kwamen.

Na 1800 nam de macht van familie af. Hun bezittingen werden geannexeerd door de Fransen in 1797 en 1801. In 1803 werden Meppen en Recklinghausen toegekend aan de hertog Lodewijk Engelbert van Arenberg in de Reichsdeputationshauptschluss als compensatie voor zijn verloren gebieden. Hij kon zijn Franse en Nederlandse gebieden terugkrijgen als hij Meppen en Recklinghausen opgaf en Frans staatsburger werd. Dit deed hij, maar hij gaf de opgegeven gebieden door aan zijn zoon. Arenberg verloor de soevereiniteit over dit gebied in 1810 door het Franse decreet. De familie zou na het Congres van Wenen in 1815 wel de gebieden terugkrijgen, maar de soevereiniteit bleef uit.

De blinde hertog

Lodewijk Engelbert van Arenberg (1750-1820) was de zesde hertog van Arenberg, hertog van Aarschot, eerste hertog van Meppen en eerste prins van Recklinghausen. Hij trouwde in 1773 met gravin Louise Pauline de Lauraguais, dochter van de hertog van Brancas-Villars. Twee jaar later zou zijn leven nooit meer hetzelfde zijn. Tijdens een jachtpartij in het park van Edingen schoot zijn vriend Lord Gordon per ongeluk in het gezicht van de hertog. Hierdoor verloor de hertog zijn zicht, wat hem de bijnaam de blinde hertog opleverde. Na dit ongeluk lukte het Lodewijk niet om zijn diplomatieke opdrachten te volbrengen, zoals het tegenhouden van de wapensmokkel via Oostende en Holland. Dit zou ervoor gezorgd hebben dat de wapens van Luikse hand naar Amerika gevoerd werden om gebruikt te worden in de strijd tegen de opstand tegen de Engelsen.

De hertog wist uit het dal te klimmen en zijn leven weer op te pakken voor zover dat kon. Hij moest zijn militaire carrière aan de wilgen hangen, maar verlegde zijn focus naar cultuur en ontpopte zich tot een ware mecenas op het gebied van wetenschap en kunst. Ook bleef hij paardrijden, jagen, reizen en naar het theater gaan.

Arenberg in de 21ste eeuw

Het geslacht Arenberg bestaat nog steeds, maar de meeste Belgische landgoederen zijn niet meer in eigen bezit. Leopold Engelbert van Arenberg is de huidige hertog en voorzitter van de Arenbergstichting. Deze stichting wijdt zich aan het bevorderen van de belangstelling voor de Europese geschiedenis en cultuur. Bovendien is de hertog bezig met historici en archivarissen te verbinden om zo de geschiedenis van de familie te kunnen presenteren aan het grote publiek.

Partners

DigHimapper is een samenwerking tussen het Rijksarchief, de Universiteit Antwerpen, Webmapper en Bert Spaan. Het project wordt gefinancierd door het Bijzonder Onderzoeksfonds van de Universiteit Antwerpen en Clariah-VL en wordt gesteund door de Arenbergstichting. De oorspronkelijke historische kaarten worden bewaard in het Algemeen Rijksarchief. DigHimapper kadert binnen de FED-tWIN DigHimaps, een gezamenlijk onderzoeksprogramma van de Universiteit Antwerpen en het Rijksarchief, gefinancierd door BELSPO.
 

               
                     

Medewerkers

  • Iason Jongepier (Universiteit Antwerpen/Algemeen Rijksarchief, Brussel)
  • Léa Hermenault (Universiteit Antwerpen)
  • Christophe De Coster (Universiteit Antwerpen)
  • Nicole Peeters (Universiteit Antwerpen/Algemeen Rijksarchief, Brussel)

Nieuws

Momenteel geen nieuws over dit lopend onderzoek.

Links

Enkele voorbeelden van kaarten en plattegronden uit de Arenbergcollectie, te ontdekken op de Facebookpagina van het Rijksarchief:

Update pagina: 14 maart 2023

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement