Inhoud
Wil je weten welke percelen een persoon of familie in zijn bezit had, of welke transacties en onteigeningen er in een gemeente gebeurd zijn? Vraag je je af welke zakelijke rechten, zoals vruchtgebruik of erfdienstbaarheden, op een onroerende eigendom rusten? Of ben je benieuwd naar wie er eerder in jouw huis gewoond heeft?
In België ben je verplicht om op elke erfenis en aankoop van een onroerend goed belasting te betalen. In ruil garandeert de Staat dat niemand je eigendom kan betwisten. Dat is goed nieuws voor onderzoekers, want deze twee diensten resulteren in de documentatie van elke overdracht in verschillende registers. Ze werden vroeger bijgehouden door de registratie- en hypotheekkantoren en vandaag door de kantoren Rechtszekerheid van de Patrimoniumdocumentatie.
Het terugvinden van informatie in deze registers is een hele klus, die begint bij het achterhalen van het bevoegde fiscale kantoor. De ambtsgebieden van deze kantoren bestaan namelijk uit een aantal gemeenten. Het gebied varieert doorheen de tijd. Ook fusies van gemeenten maken het extra ingewikkeld .
Daarom werd Daphnis ontwikkeld, een databank van de ‘fiscale ressorten', die de ambtsgebieden en al hun wijzigingen sinds 1796 in kaart brengt. De databank heeft betrekking op drie domeinen van de Patrimoniumdocumentatie:
- De registratiekantoren, opgericht rond 1796 (maar met wortels in de middeleeuwen): hier wordt een samenvatting van de akten geregistreerd, na betaling van de vereiste rechten (overdrachtsbelasting, erfenisrechten…).
- De hypotheekkantoren, ook ingesteld onder het Frans Bewind: hier worden akten integraal overgeschreven, om de eigendomstitel openbaar en juridisch tegenstelbaar te maken.
- Op 1 mei 2018 werden de functies van de registratie- en hypotheekkantoren verenigd in 48 kantoren ‘Rechtszekerheid’: 18 in Wallonië, 26 in Vlaanderen en 4 in Brussel.
- De aankoopcomités, opgericht in 1929: ze kochten, verkochten en administreerden onroerende eigendommen voor rekening van de Staat, en beheerden dus het nationaal patrimonium. Ook onteigeningen, bijvoorbeeld voor openbare infrastructuurwerken, waren hun verantwoordelijkheid.
- Sinds 2014 neemt één enkel Federaal aankoopcomité deze taken op zich.
De databank ontrafelt de ressortwijzigingen voor alle steden en gemeenten (ca. 3073) die sinds 1801 op het huidige Belgische grondgebied bestaan hebben. Ze telt meer dan 50.000 records.
De databank is voor iedereen toegankelijk via https://daphnis.arch.be.
In deze video leggen we uit waarvoor de databank dient en hoe ze werkt.
Meer details en tips voor het gebruik van de zoekrobot vind je op de website onder Zoekhulp.
Over Daphnis
Daphnis is de naam van het project ‘Databank fiscale ressorten’, dat op 1 mei 2020 van start ging. Het is de verderzetting van een ambitieuze onderneming die tussen januari 2008 en juli 2012 door Pieter De Reu werd aangevat, in het kader van het BELSPO-project ‘Onroerende informatie gebundeld’ (o.l.v. dr. Chantal Vancoppenolle en Prof. dr. Eric Vanhaute). De databank die hij aanlegde, werd tijdens Daphnis aangevuld met alle ontbrekende informatie over de wettelijke ambtsgebieden van de registratiekantoren, hypotheekkantoren, gewestelijke directies van de registratie en aankoopcomités. Hiervoor werd maximaal gebruik gemaakt van fiches die rijksarchivaris Jozef Bekers (Rijksarchief Beveren) in het verleden met groot geduld opstelde. De databank Daphnis vermeldt ook in welk Rijksarchief de registers van een bepaald kantoor of aankoopcomité kan terugvinden eens ze zijn overgebracht naar het Rijksarchief. Zo weet je meteen waar je terecht kan voor informatie en afschriften.
De databank en website zijn de bekroning van een jarenlange, gecombineerde inspanning van archivarissen, onderzoekers, de technische diensten en de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie (FOD Financiën). De databank vormt een belangrijk instrument voor de ontsluiting van de fiscale overheidsarchieven, die systematisch geselecteerd en na 30 jaar naar het Rijksarchief overgebracht worden door de archiefploegen van SATURN. ‘Daphnis’ staat voor Database van de Ambtsgebieden van de buitendiensten bevoegd voor de Patrimoniumdocumentatie, maar is ook de naam van een bijzondere maan van de planeet Saturnus. De perfecte naam voor een satellietproject van SATURN dus.
Daphnis opent perspectieven
De databank is van dagelijks nut voor de medewerkers van de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie (FOD Financiën):
- voor opzoekingen in de archieven die ze zelf bewaren, om burgers of collega’s de nodige inlichtingen te verschaffen (bv. over de oorsprong van een eigendom, een aangifte van nalatenschap, een erfdienstbaarheid…);
- voor het opvragen van afschriften of informatie over transacties, hypotheken, erfenissen… uit registers die al bewaard worden in één van de Rijksarchieven;
- voor het garanderen van de dienstverlening aan burgers zoals voorgeschreven in artikel 236 van het Wetboek Registratierechten, artikel 144 van het Wetboek Successierechten en in de Hypotheekwet.
De archieven van de fiscale buitendiensten zijn voorlopig weinig bekend bij onderzoekers. Nochtans bieden ze ook voor de geschiedschrijving tal van mogelijkheden, bijvoorbeeld voor onderzoek naar:
- stadsontwikkeling;
- grootgrondbezit of -bezitters of processen van verarming;
- de geschiedenis van bepaalde zakelijke rechten, zoals concessies, vruchtgebruik, verhuur, (erf)pacht, opstalrechten of erfdienstbaarheden;
- bezitsstructuren in het verleden en/of heden;
- bepaalde samenlevingsvormen en verkavelingen, samenvoeging van gronden en bewoningsvormen;
- de evolutie van vastgoedprijzen;
- gelijk welk sociaal-economisch thema, met focus op ‘onzichtbare landschapswijzigingen’;
- de evolutie van het nationaal patrimonium;
- een specifiek openbaar bouwdossier of grote infrastructuurwerken, waarvoor eigendommen opgekocht of onteigend werden.
Door de evolutie van de ambtsgebieden bloot te leggen, vergemakkelijkt de databank de toegang tot de archieven van de registratiekantoren, hypotheekkantoren en aankoopcomités. Dit maakt ze nog aantrekkelijk als historische bron! Contacteer het Rijksarchief voor hulp bij je opzoekingen.
Partners
Het project is een samenwerking tussen het Rijksarchief en de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie (FOD Financiën), die het project financiert.
Jaar na jaar wuift de FOD Financiën ambtenaren uit met een jarenlange expertise inzake registratie, die door hun ervaring de omschrijving van de ambtsgebieden en de taken van de kantoren uit het hoofd kennen. De databank zal hun expertise centraliseren en vereeuwigen, zodat de Patrimoniumdiensten deze informatie steeds vlot en onafhankelijk van de beschikbaarheid van bepaalde (oud-)collega’s kunnen terugvinden.
Medewerkers
- Bieke Nouws (projectmedewerker, Algemeen Rijksarchief – Toezicht en advies): inhoudelijke realisatie van de databank
- Marij Preneel (projectverantwoordelijke, Algemeen Rijksarchief – Toezicht en advies): inhoudelijke coördinatie
- Yves Lardinois (Algemeen Rijksarchief – ADev): technische coördinatie
- Sélim Teyar (Algemeen Rijksarchief – ADev): ontwikkeling zoekrobot
- Sandra Théate (Algemeen Rijksarchief – ADev): webdesign
Wetenschappelijk comité
- Marij Preneel (Algemeen Rijksarchief)
- Romain Durieux (Algemeen Rijksarchief)
- Michel Trigalet (Rijksarchief te Luik)
- Pieter De Reu (VUB, expert)
- Liesbeth De Frenne (FOD FIN, AAPD)
Binnen de FOD Financiën (AAPD) wordt het project opgevolgd door een stuurgroep:
- Karel Vanhoecke (Administrateur Rechtszekerheid, projectsponsor)
- Luc Driesen (Project Manager)
- Johan Fahy (Program Manager)
- Wim Bonneux (ABA)
- Margaux Lecocq (PMO)
- Pieter Gentens (COMcel)
- Liesbeth De Frenne (Operationele Expertise en Ondersteuning)
Publicaties
Meer lezen over de fiscale buitendiensten van de FOD Financiën en hun archieven? Deze naslagwerken bieden een goed overzicht:
- ALEXIS, G., M. PRENEEL, C. STAELENS en R. DURIEUX, “Het SATURN-project van het Rijksarchief. Negen jaar en negenentwintig kilometer verder”, META. Tijdschrift voor bibliotheek & archief, 5, 2021, p.10-15.
- DE FRENNE, L., Archief van de centrale diensten van de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie van de FOD Financiën: voorbereidend studiedossier van de archiefselectielijst 2011, Algemeen rijksarchief, 2012.
- DE REU, P., “Kopen en verkopen van vastgoed (1795 tot heden)”, Zoekwijzers, dl. 38, Algemeen Rijksarchief, 2012 / Id., “Acquérir et vendre un bien immobilier (de 1795 à nos jours)”, Jalons de recherche, dl. 42, Algemeen Rijksarchief, 2016.
- DE REU, P., “Patrimoniumdocumentatie als een dynamische atlas van de eigendomsverdelingen en bezitsverhoudingen in België (1795-heden)”, in: HONNORÉ L. en PARMENTIER I. (red.), Carnets du développement durable, Presses Universitaires de Namur, 2013, p. 51-60.
- DE REU, P., De geschiedenis van de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie (1796-2006): Organisatie, bevoegdheden, ambtsgebieden, archief, Algemeen Rijksarchief, 2011.
- DURIEUX, R., “Huit ans et vingt-huit kilomètres plus tard. Des montagnes de papier hors les murs du SPF Finances”, Info AAFB, 27, 2021, p. 29-34 .
- HAECK, T. en D. VANDAELE D., “Conserveren en valoriseren. Archieven van Registratie en Domeinen in het Rijksarchief te Beveren”, Archief- en Bibliotheekwezen in België, 80, 2004, p. 105-132.
Nieuws
Een nieuw ontwikkeld zoekinstrument, het resultaat van 13 jaar teamwerk, biedt nieuwe onderzoeksmogelijkheden voor archieven met betrekking tot fiscaliteit. De Daphnis-database brengt de talrijke territoriale en functionele wijzigingen in de bevoegdheden van de externe diensten van de FOD Financiën in kaart. Meer dan 16 strekkende kilometer archief is de afgelopen jaren overgebracht van de FOD Financiën naar het Rijksarchief, waarvan een belangrijk deel afkomstig van de voormalige hypotheek- en registratiekantoren.
