Op 28 mei 1940 capituleert het Belgische leger en België wordt meer dan vier jaar lang bezet. Een aantal vooraanstaande politici vlucht naar Engeland. Ze richten er een regering in balling­schap op. Pierlot V zet niet alleen de strijd verder maar wil ook het naoorlogse België hertekenen.  Bij premier Hubert Pierlot in Londen rijpt het idee voor een studiegroep die de naoorlogse periode moet voorbereiden.

In eerste instantie vraagt Pierlot aan Jef Rens een plan op te maken voor de naoor­logse wederopbouw. Vervolgens wordt deze voorman van de socialistische vakbond aange­steld tot “regeringsadviseur” om een studiecommissie hierover op te zetten. Topeconoom en voormalig premier Paul Van Zeeland wordt voorzitter en moet de nieuwe instelling uitstraling geven. Toch kent het CEPAG een moeizame start. Het studiecentrum moet het tot 4 juni 1942 stellen zonder wettelijk kader. De drijvende kracht is en blijft Jef Rens. Hij weet een groot aantal Belgische intellectuelen en experts rond zich te scharen om het nodige studiewerk te verrichten.

In lijn met haar wettelijke opdracht onderscheidt het CEPAG twee grote groepen van problemen. Een eerste groep heeft betrekking op de overgangsperiode na het beëindigen van de vijandelijk­heden en beoogt een snelle terugkeer naar het normale leven. Meer concreet gaat het om onder meer voedselravitaillering, bevoorrading van de nijverheden, oorlogsschade, inflatiebestrijding of re­pressie van incivieken. Zogenaamde Comités van toepassing moeten maatregelen voor deze over­gangsperiode uitwerken. Ongeveer één derde van de CEPAG-studies heeft betrekking hierop. Meer aandacht gaat uit naar hervormingen met een permanent karakter. De instelling knoopt aan met de planningsgedachte en voorziet in een nieuwe rol van de Staat via het reguleren van de economie en het instellen van een sociaal zekerheidsstelsel. Verschillende secties ver­richten onderzoek op het vlak van buitenlandse politiek, staatshervorming, onderwijs, economie, sociale aangelegenheden, wederopbouw en koloniën. Het (beperkte) interventionisme op econo­misch, politiek en cultureel vlak wordt beschouwd als de sleutel voor een meer democratische en egalitaire samenleving. Op lange termijn moeten deze studies en de uitvoering ervan een hogere welvaart verzekeren. Tenslotte onderhoudt het CEPAG ook contacten met Britse en geallieerde organisaties, die een gelijkaardige activiteit uitoefenen.

Het archief is van bijzondere betekenis voor de Belgische geschiedenis. Een zeer brede waaier aan onderwerpen komt aan bod. Kanttekeningen zijn dat de beschrijving van de vraagstukken vaak beknopt is en dat vele maatregelen of plannen na de oorlog geen of nauwelijks gevolg kregen.

De CEPAG-archieven bieden zonder meer een blik van binnenuit op de spanningen tussen “Brussel” en “Londen” tijdens de oorlog en kort na de bevrijding. Illustratief hiervoor zijn de moeilijkheden die gepaard gingen met de overbrenging vanuit Londen en de openbaarheid van dit archief­bestand in de maanden na de bevrijding. Desalniettemin vormt dit archiefbestand de nalatenschap van – wellicht – de belangrijkste denktank uit de recente Belgische geschiedenis!

De inventaris

De inventaris is voor € 8,00 te koop in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief. Je kan hem ook bestellen via publicat@arch.be of gratis online raadplegen via onze zoekrobot of via de webshop van het Rijksarchief.

• Guy COPPIETERS, m.m.v. Michaël AMARA, Inventaris van het archief van de Studiecommissie voor naoorlogse problemen = Inventaire des archives de la Commission d'étude des problèmes d'après guerre (CEPAG) ((1915) 1941-1947), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief nr. 685, publicatie nr. 6217, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2021, € 8,00 (+ eventuele verzendingskosten).