Sinds de 14e eeuw had de stad Luik twee gevangenissen: een religieuze, de gevangenis van de officiaal, en een burgerlijke, de gevangenis van de meier. Beide bevonden zich in aparte vleugels van het prinsbisschoppelijk paleis.  In 1737 gaf de stad Luik de Standen toelating om de stadspoort Saint-Léonard en haar ondergrondse ruimtes te gebruiken als gevangenis van de officiaal. Enkele jaren later werd ook de gevangenis van de meier in die buurt ondergebracht.

Tussen 1847 en 1850 werd waar vroeger de stadsomwalling stond een nieuwe gevangenis gebouwd, volgens het cellenmodel van Edouard Ducpétiaux. De afdeling voor mannen werd op 1 januari 1851 in gebruik genomen en de vrouwelijke gedetineerden werden overgebracht in april 1853. Op 2 december 1979 werd de gevangenis Saint-Léonard van Luik gesloten en verhuisde de gevangenis naar de gemeente Lantin. De gevangenis van Lantin is vandaag nog steeds de grootste penitentiaire inrichting van het land.

Het archief

Aan de hand van het archief van de griffie, dat nagenoeg volledig bewaard is gebleven, kan de geschiedenis van de gevangenispopulatie worden bestudeerd van de Franse tijd tot heden, onder meer aan de hand van de registers en naamlijsten met aankomst en vertrek van de gedetineerden en de bevolkingsregisters. Voor de periode 1939-1972 (inventarisnummers 158-206) kan met deze registers een continustudie van de gevangenispopulatie gevoerd worden.  

De registers van de “morele boekhouding”  bieden een blik op het gedrag van de gevangenen. Deze registers werden in 1924 afgeschaft en vervangen door de “morele dossiers”.   
Om inlichtingen te bekomen over specifieke gedetineerden en hun opsluiting moet worden gezocht in de opsluitingsarchieven. De opsluitingsregisters geven informatie over de datum van aankomst van de gedetineerde, de datum van vertrek, de redenen voor de opsluiting, het eventuele vonnis, de identiteit van de rechtbank, de datum van het proces, enz. Voor de opsluitingsregisters van de gevangenis bestaat voor de periode 1920-1950 een alfabetisch repertorium (nrs. 208-366). Voor personen die werden opgesloten vóór 1920 of na 1950 moeten de opsluitingsregisters worden geraadpleegd van de huizen van bewaring die samen de gevangenis vormden. Voor de periode 1931-1972 (nrs. 5451-5455) bleven ook de opsluitingsregisters van de psychiatrische afdeling bewaard. Om het gerechtelijk verleden te bestuderen van een persoon die was opgesloten in Saint-Léonard of in Lantin moet het gerechtelijk archief van de hoven en rechtbanken van het arrondissement Luik worden doorzocht.
Het archief van de gevangenis van Luik (Saint-Léonard) bevat ook een aantal stukken over beide wereldoorlogen (nrs. 5259-5264).

Raadpleging

De 282 strekkende meter archief van de gevangenis van Luik (Saint-Léonard, nadien Lantin) wordt bewaard in het Rijksarchief te Luik. Documenten ouder dan 100  jaar zijn vrij raadpleegbaar. Documenten ouder dan 30 jaar die niet privacygevoelig zijn, zijn eveneens vrij raadpleegbaar. Indien ze wél privacygevoelig zijn, moet eerst toelating worden gevraagd aan de Algemeen Rijksarchivaris (of diens afgevaardigde). Voor raadpleging van archief jonger dan 30 jaar is toelating vereist van de Directie detentiebeheer van de FOD Justitie.  

Inventaris

De inventaris is te koop in het Rijksarchief te Luik en in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief. Je kan de inventaris ook bestellen via publicat@arch.be of gratis downloaden (pdf) door op onderstaande titel van de inventaris te klikken.

• PICRON Delphine, Inventaire des archives de la prison de Liège (Saint-Léonard puis Lantin) (1796-2012), reeks Inventarissen Rijksarchief te Luik nr. 154, publicatie 5873, Algemeen Rijksarchief, Brussel, € 10,00.

Leestips

• De archieven van de gevangenissen van Kortrijk, Hasselt, Brugge, Ieper, Antwerpen, …
• Het archief van de gevangenis van Verviers is geïnventariseerd
• Het archief van de gevangenis van Hoei (1815-1991) is geïnventariseerd
• Archief van de Psychiatrische Afdeling van de Gevangenis van Vorst ontsloten (1922-1976)
• Het archief van de Duitse afdeling van de strafinrichting van Merksplas
• Archief van de gevangenissen van Bergen, Charleroi, Dinant, Doornik, enz.