In het Rijksarchief te Gent is het lokaal ancien régimearchief van Waterdijk geïnventariseerd. Het gaat om het archief van een minder bekende heerlijkheid die anno 1504, met de toestemming van hertog Filips de Schone (toenmalig graaf van Vlaanderen), door een zekere Hiëronymus Lauwereyns werd opgericht. De voormalige heerlijkheid situeert zich in Nederlands-Belgisch grensgebied en kende in de loop der eeuwen wisselende grenzen, zoals duidelijk wordt in het archiefbestand.
Het territorium van Waterdijk strekte zich uit tussen de ambachten Assenede en Boekhoute (in het oosten), Watervliet (in het westen) en een zee-arm (in het noorden), langs de noordgrens van het graafschap Vlaanderen (in het zuiden), waar het deel van uitmaakte. Naargelang de periode viel een deel van Waterdijk binnen Staats-Vlaanderen. Ook vandaag is het voormalige Waterdijk grensgebied: een deel ervan valt onder Philippine (Terneuzen) en dus Zeeuws-Vlaanderen, terwijl we aan Belgische kant terechtkomen in het huidige Boekhoute (Assenede). De impact van deze wisselende grens is ten dele merkbaar in het Waterdijkse archief, hoofdzakelijk in documenten over de berekening van de belastingen en de uitvoering van militaire taken. Het illustreert dat ‘minder bekend’ daarom niet ‘minder belangrijk’ betekent.
Waterdijk lag bovendien in poldergebied. De heerlijkheid bevond zich tijdens de 18de eeuw onder meer in (delen van) de Laureinen-, Sint-Joris-, Helle-, Clara-, Isabella- en Philippinepolder en was nauw verwant met de ontstaansgeschiedenis van verschillende van die polders, kortom met de ontwikkeling van de volledige streek. Aan de vooravond van de Franse revolutie telde het dorp, dat overigens nooit een parochiekerk heeft gekregen, een 600-tal inwoners.
De moeilijke positie van Waterdijk – in het archief overigens geïllustreerd door de aanwezigheid van tientallen procesdossiers over (grenzen van) jurisdictie en waterhuishouding – en het feit dat het dorp het nooit tot volwaardige gemeente heeft geschopt, hebben zich vertaald in een chaotische toestand van het archief. Tot ca. 2010 bestond het uit drie archiefblokken, die elk op een verschillend tijdstip in het Rijksarchief (in België) verzeild zijn geraakt. Eén ervan was tot ca. 1983 daarenboven vermengd met het archief van het ambacht Boekhoute. Die verschillende archiefblokken vormden tijdens academiejaar 2010-2011 het vertrekpunt voor een stage van de interuniversitaire opleiding Master na Master in de Archivistiek. Nico Dumalin reconstrueerde de archiefgeschiedenis, identificeerde verschillende archiefvormers en legde de basis voor de herinventarisatie richting één logisch gestructureerd archiefbestand. In 2015-2016 herwerkte archivaris Joke Verfaillie zijn inventaris van het schepenbankarchief, behandelde ze het archief van de andere archiefvormers en gaf ze ca. 1,25 strekkende meter afgescheiden stukken een nieuwe bestemming (hoofdzakelijk, maar niet uitsluitend, bij het archief van het ambacht Boekhoute of de kerk van Boekhoute).
De nieuwe inventaris beschrijft ruim 26 strekkende meter archief en kan hier online worden geraadpleegd. Hij bevat niet alleen stukken van de heer van Waterdijk ((1501) 1504-1793) en de schepenbank van Waterdijk ((1524) 1556-1797 (1802)), maar ook van de Laureinenpolder (1624-1786), de Sint-Jorispolder (1620-1784) en de Hellepolder (1726-1763). Gecombineerd vormen de documenten van die lokale instellingen dé basisbron voor de historische kennis over dit grensgebied tijdens het ancien régime.
De inventaris
De inventaris is te koop in het Rijksarchief te Gent, in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief of kan besteld worden via publicat@arch.be. Hij kan ook gratis worden gedownload via deze link of door op de titel te klikken in onderstaande referentie.
-
VERFAILLIE Joke, m.m.v. DUMALIN Nico, Inventaris van het archief van de heer en de schepenbank van Waterdijk en van polders te Waterdijk, (1501) 1504-1797 (1802), reeks Inventarissen Rijksarchief te Gent nr. 127, publicatienr. 5709, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2017, € 8,00 (+ eventuele verzendingskosten).
