In 2012 publiceerde het Rijksarchief te Bergen twee inventarissen van de archieven van de ‘kinderrechtbanken’ van Bergen en Charleroi:
- NIEBES Pierre-Jean, Inventaire des archives du Tribunal de première Instance de l’arrondissement de Mons Tribunal des Enfants 1912–1973, Inventarissen Rijksarchief te Bergen 108, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2012.
Publicatienr. 5123, € 5,00 + eventuele verzendingskosten. - NIEBES Pierre-Jean, Inventaire des archives du Tribunal de première Instance de l’arrondissement de Charleroi Tribunal des Enfants (1912-1966) puis Tribunal de la Jeunesse (1966-1980) 1912–1980, Inventarissen Rijksarchief te Bergen 109, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2012.
Publicatienr. 5124, € 8,50 + eventuele verzendingskosten.
U kan de inventarissen gratis downloaden via de webshop van het Rijksarchief. In papieren vorm zijn ze te koop in het Rijksarchief te Bergen, in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief of via publicat@arch.be.
‘Kinderrechtbanken’?
Met een wet van 15 mei 1912 werd bij de rechtbanken van eerste aanleg van ieder gerechtelijk arrondissement en bij het hof van beroep een speciale rechtspraak ingesteld voor kinderen die voor het gerecht waren gebracht. Voordien werden burgerlijke en strafrechtelijke zaken waarbij kinderen betrokken waren behandeld door de burgerlijke of correctionele kamers van de gewone rechtbanken. De nieuwe vorm van rechtspraak kwam in handen van één enkele magistraat, namelijk de “kinderrechter”. Vanaf 1966 spreekt men van de Jeugdrechtbank in plaats van de Kinderrechtbank (wet van 8 april 1965). Deze wet kwam er als reactie op de stijgende jeugdcriminaliteit na de Tweede Wereldoorlog. De wet zette echter vooral in op sociale preventie en gaf de jongeren de kans hulp te krijgen. De wet zorgde voor de verdediging en de bescherming van de minderjarigen en de controle op het ouderlijk gezag.
De kinderrechter stelde zelf een onderzoek in naar de karaktertrekken en het sociaal milieu van de minderjarige. Zo nodig liet hij de minderjarige plaatsen in een instelling voor medische en pedagogische observatie, teneinde over een medisch advies te kunnen beschikken.
De rechter kon beslissen om de minderjarige te plaatsen ofwel bij particulieren (vaak op het platteland waar hij dan aan het werk werd gezet), ofwel bij een familielid, ofwel in een private of openbare liefdadigheids- of onderwijsinstelling. Voor de “zware gevallen” kon de rechter beslissen om de minderjarige ter beschikking te stellen van de overheid, hetgeen betekende dat hij in een speciale instelling werd opgesloten. Deze maatregel werd vooral genomen ten aanzien van minderjarigen waarvan de medische expertise had geconcludeerd dat ze “abnormaal” waren, t.t.z. dat ze niet in staat waren hun daden te controleren.
Plaatsing in een heropvoedingsinstelling werd door de rechter evenwel enkel beslist indien hij van oordeel was dat het familiaal milieu ongunstig was. De rechter oordeelde hierover op basis van medische expertises en een maatschappelijk onderzoek dat werd uitgevoerd door een vertegenwoordiger van de Kinderbescherming. Vooraleer over het lot van de minderjarige te oordelen kon de rechter hem ook ter observatie in een medisch-pedagogische instelling laten plaatsen. Tenslotte kon de rechter na zijn onderzoek ook beslissen om de jongere enkel een vermaning te geven en hem daarna naar zijn ouders terug te sturen.
Onderzoek naar de jeugddelinquentie legt een aantal evoluties bloot in onze samenleving. Zo werd afwezigheid op school beteugeld door een wet van 18 oktober 1921, die de leerplicht verstrengde die was ingesteld door de wet van 19 mei 1914. De rechter kon dus een kind dat niet regelmatig naar school ging een vermaning geven, onder toezicht plaatsen en zijn ouders een geldboete opleggen.
Het archief van de kinderrechtbanken biedt historici nieuwe onderzoeksmogelijkheden. De dossiers van de Kinderrechtbank van Bergen uit de periode vlak na de Tweede Wereldoorlog werden bestudeerd door een student Geschiedenis van de UCL, in het kader van een eindwerk over de naoorlogse levensloop van kinderen waarvan de ouders hadden gecollaboreerd met de bezetter.
Raadplegingsvoorwaarden
Enkel de gerechtsdocumenten van meer dan 100 jaar oud kunnen vrij worden geraadpleegd. Voor de raadpleging van stukken minder dan 30 jaar oud moet u een schriftelijke en gemotiveerde aanvraag indienen bij het diensthoofd van het Rijksarchief te Bergen.
U heeft daarenboven een schriftelijk akkoord nodig van de procureur bij het Hof van Beroep te Bergen. Tot slot dient u een onderzoeksverklaring te ondertekenen.
