Kaarten spreken tot de verbeelding. Vanaf de vroegmoderne tijd werden ze in grote hoeveelheden aangemaakt door kerkelijke instellingen, adellijke families en andere archiefvormers die hun onroerende goederen in kaart brachten, zowel in losse perceelkaarten als in kaartboeken. Andere kaarten werden getekend in het kader van openbare werken, belastinginning, militaire operaties of processen.
Het Rijksarchief bewaart bijzonder omvangrijke cartografische collecties. De voorbije jaren werden er meer dan 150.000 kaarten gedigitaliseerd. Ruim 137.000 daarvan kunnen online geraadpleegd worden via de zoekrobot Zoeken naar archieven. Op de portaalsite Cartesius kan je bovendien geografisch zoeken in meer dan 200.000 kaarten en luchtfoto’s, waarvan ca. 44.000 bewaard in het Rijksarchief.
Kaartencollecties per provincie
Een aantal kaarten bleef in zijn oorspronkelijke context, in het archiefbestand waarbinnen ze werden opgemaakt, bewaard. Ander cartografisch materiaal werd in de 19de eeuw uit zijn oorspronkelijk verband (archieven van kerkelijke instellingen, justitieraden, enz.) gelicht en samengebracht in – kunstmatige – verzamelingen (per bewaarplaats). Daardoor is in een aantal gevallen de link met de oorspronkelijke archiefvormer weggevallen, wat de interpretatie soms bemoeilijkt.
Bijna elk Rijksarchief in de provincie heeft op die manier een collectie kaarten en plattegronden gevormd (voor Vlaams-Brabant, Waals-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest worden die in het Algemeen Rijksarchief bewaard).
- Overzicht van alle kaartencollecties per provincie
- Enkele topstukken:
- Kaartboeken van de abdijen van Averbode (1650-1680) en Boneffe (1754-1758)
- Kaartencollectie van de familie Arenberg (17de-20ste eeuw)
- Plannen van de vestingwerken van Zuid-Nederlandse steden (17de - 19de eeuw)
- Jointe der Betwiste Gebieden. Supplement: lijst van de kaarten
Primitief kadaster
De diensten van het kadaster brachten vanaf de vroege 19de eeuw het volledige grondgebied in kaart met het oog op de belasting van de eigenaars van onroerende goederen. Dit zogenaamde ‘primitieve’ (eerste) kadaster, opgemaakt tussen 1808 en 1834 (voor Limburg en Luxemburg 1844), en de afpalingen van de gemeenten uit dezelfde periode, zijn voor nagenoeg het hele land in digitale vorm beschikbaar. Het gaat om meer dan 25.000 kaarten, die een gedetailleerd beeld geven van zelfs de kleinste percelen. Ze vormen een vroeg-19de-eeuwse momentopname van het landschap, van steden, dorpen en wijken, net vóór de industrialisering, de verstedelijking en de grootschalige infrastructuurwerken van de 19de en de 20ste eeuw.
- Inventaris van de primitieve plannen van het kadaster
- Scans van de primitieve plannen van het kadaster
- Meer weten ? Bekijk de video ‘Historische kadasterplannen online’
De ca. 60.000 scans van de ‘processen-verbaal van afpaling’ geven een goed beeld van de vastlegging van de grenzen van gemeenten en van secties.
- Inventaris van de processen-verbaal van de afpalingen van gemeenten
- Scans van de processen-verbaal van de afpalingen van gemeenten
I.s.m. met FOD Financiën
Geografisch zoeken via Cartesius
Via cartesius.be kan je cartografisch materiaal met betrekking tot een bepaalde regio opzoeken. Naast de kaarten uit de collecties van het Rijksarchief vind je hier onder andere ook Popp- en Ferrariskaarten (KBR), luchtfoto’s en topografische kaarten (Nationaal Geografisch Instituut) en kaarten van Centraal-Afrika (Koninklijk Museum voor Midden-Afrika).
Cartesius maakt het mogelijk om geografisch te zoeken. Je kan op een moderne kaart het gebied aanduiden waarvoor je oude kaarten wil vinden, waarna de zoekmachine je de documenten toont die het aangeduide gebied geheel of gedeeltelijk bestrijken. Om dit mogelijk te maken, moest het cartografisch materiaal niet alleen gedigitaliseerd en beschreven worden, maar ook van correcte geografische metadata voorzien worden (geolokalisatie).
